هنر سوخت و معرق چرم منحصر به ایران است
خدیجه توسلی
اسماعیل میرفخررجایی متولد ۲۰ فروردین ۱۳۴۳ تهران و ساکن اصفهان و دارای مدرک دیپلم است. از چهارم دبستان در سالهای ۵۵-۱۳۵۴ به همراه خانواده به اصفهان آمده و در این شهر ساکن شده است.
میرفخررجایی میگوید: «از کودکی در خانوادهای بزرگ شدم که با چرم و کارهای چرمی سروکار داشتیم. پدرم در حرفه محصولات چرم صنعتی فعالیت میکرد و اما من از سال ۷۰ کمکم به جنبه هنری کار با چرم علاقهمند شدم و به ساخت کیف و کفش و لباس به شیوه هنری و دستدوز پرداختم.»
او ادامه میدهد: «زمانی برای آموزش نزد استاد خوشنویسزاده رفتم؛ اما ایشان به علت کهولت سن، آموزش را به پسرش محول کرد و خوشنویسزاده پسر هم من را نپذیرفت. درنهایت با همکاری غلامحسین آقارخ در کار کردن روی چرم تبحر یافتم.»
خلق آثار هنری بینظیر با عنوان معرق چرم
وی میافزاید: «فعالیت من در جوانی به دوخت لباسهای چرم محدود میشد. این کار را بدون آموزش دیدن انجام میدادم. در روزهای سرد سال، لباسهای چرمی اعم از کت و کاپشن، فروش خوبی داشت؛ اما فروش این لباسها با آغاز فصل گرما به تعداد محدودی میرسید. بیکاری روزهای گرم سال، بهویژه تابستان باعث شد تا فکر جدیدی به ذهنم خطور کند. دوخت کمربند، کیف و جلد کتاب و روکش اسلحه. فروش این اجناس هم وابسته به فصل و موقعیت خاصی در سال نبود.
کارهای من در آن سالها، شامل کمربند، جلیقه، کوسن و ستِ دامن و کاپشن، جلد چاقو، فشنگ، تفنگ و کیف و کفش بود. علاوه بر اینها، تولید جعبه نفیس قرآن و جلد کتاب از چرم هم بازار خودش را داشت.»
دوخت خردهچرمها استاد را به یک نام برای کاری میرساند که تا به حال شخصی قادر به انجام آن نبوده است؛ معرق چرم. او این نام را در مراجعه به اداره صنایع دستی استان اصفهان اعلام میکند و از آن پس تولید آثار هنری بینظیر با عنوان معرق چرم توسط او آغاز میشود.
هنر سوخت و معرق چرم منحصر به ایران است
«معرق چرم»، نوعی تزئین چندتکهای اشیا با چرم است که در آن قطعات مطابق با قسمتبندیهای طرح از لایهای همضخامت، کنار هم چیده میشوند. این ابداع توسط سازمان میراث فرهنگی کشور به ثبت رسیده و همچنین نشان اصالت از «یونسکو» را دریافت کرده است.
این هنرمند در اینباره میگوید: «این رشته هنری یک رشته جدید است و شخصا چند سال است که مشغول به کار در این حوزه هستم و با ثبت این ابداع اکنون این هنر جزو رشتههای صنایع دستی محسوب میشود؛ اما هنوز در بین مردم ناشناخته است؛ دغدغه امروز من، شناساندن این هنر به عامه مردم کشورم است.
نکته شایان ذکر اینکه هنر سوخت و معرق چرم منحصر به ایران است؛ زیرا توسط خود ما ابداع شده و هیچ رقیبی ندارد و حتی محصولاتی شبیه به این هنر در کشورهای مختلف وجود ندارد.»
طرحهایی الهامگرفته از نقاشی و معماری اصفهان
وی ادامه میدهد: «از آنجایی که اصفهان، مهد فرهنگ و هنر و دربردارنده مهمترین آثار جاودان معماری اسلامی و آثار تاریخی بیرقیب است، آثار من الهامگرفته از این هنرها، معماری و نقاشی به کار رفته در آن است؛ اما برای تولید محصولات تولیدشده با هنر معرق چرم، نظر مشتری و کاربردی بودن محصول در درجه اول اهمیت قرار دارد.»
مددجویان زندان فرزندان من هستند
میرفخررجایی میگوید: «فعالیت اصلی من اکنون آموزش به ۱۰۰ نفر از مددجویان زندان مرکزی استان اصفهان در یک کارگاه ۶۰۰ متری است. من احساس میکنم این مددجویان فرزندان من هستند و در محیط کار رابطهای صمیمانه بین من و آنها برقرار است. در حال حاضر کار معرق چرم بین مددجویان زندان اصفهان به صورت تخصصی انجام میشود.»
نمایشگاهها و دریافت نشان اصالت یونسکو سال ۲۰۱۲
«در نمایشگاه جمعی بسیاری شرکت کردهام. نمایشگاهی اختصاصی هم سال گذشته در میراث فرهنگی تهران داشتم و نشان اصالت یونسکو سال ۲۰۱۲ را دریافت کردم. در نمایشگاههایی که شرکت کردهام، بیش از ۴۰ محصول از انواع میز کنسول و آیینه، میز وسط، جلد قرآن و کتاب، رحل، صندلی و اشیاء کاربردی متناسب با دکوراسیون منزل را به نمایش گذاشتهام. صادرات این محصولات به شهرهای مشهد، تهران و تبریز انجام میشود.»
بهترین نوع چرم تولیدات داخل است
«اقلیم ما به گونهای است که بهترین نوع پوست را برای تهیه چرم داریم؛ حتی ترکیه و پاکستان چرم خام از ما میخرند. چرم مصرفی ما بیشتر از تولیدات داخل است؛ چرم نیمهساز را میخریم و سپس به دلخواه رنگ میکنیم؛ واردات چرم بسیار اندک است.»
راههای تشخیص چرم طبیعی از مصنوعی
«جای موی چرم، یکی از روشهای مهم تشخیص چرم طبیعی از چرم مصنوعی است. در چرم طبیعی شکل موها در جاهای مختلف بدن بسیار متفاوت است؛ اما چرم مصنوعی یکشکل و یکدست است.
روش دیگر تشخیص چرم طبیعی از مصنوعی، بوی چرم است. چرم مصنوعی بوی خاصی ندارد؛ بوی مواد نفتی یا بوی پلاستیک میدهد؛ ولی چرم طبیعی حتی اگر دباغی شده باشد باز بوی خاص خودش را میدهد.»
مشکلات موجود در صنایع دستی اصفهان
میرفخررجایی مشکلات در حوزه صنایع دستی را چنین بیان میکند:
– یکنواختی بازار و تولیدات صنایع دستی و تولید کارهای تکراری توسط هنرمندان و کاربردی نبودن آن
– از بین رفتن هنرهای قدیمی مثل پاپیهماشه، زریبافی، فولادگری و طلاکوبی
– کنترل نشدن بازار صنایع دستی توسط مسئولان و دولتمردان و رها شدن بازار به حال خود
– وابستگی بسیاری از هنرمندان و صنعتگران به دولت و رشد و پیشرفت نکردن آنها
– نبود امکانات و تسهیلات برای هنرمندان (نداشتن بیمه و …)
– نبود نمایشگاههای داخلی رایگان و هزینهبر و زمانبر بودن نمایشگاههای خارجی
– رکود بازار داخلی به دلیل شرایط نامناسب اقتصادی حاکم
– نبود بازدیدکننده و گردشگر در صنایع دستی
– پایین بودن سطح آموزشها در صنایع دستی و نظارت نداشتن سازمانهای مربوطه بر آموزشها
– ناآشنایی تولیدکنندگان صنایع دستی و هنرمندان با صادرات کالاها
– وجود مشکلاتی در زمینه نمایشگاههای خارجی: ناآشنایی با زبان خارجی کشور مدنظر برای بستن قراردادها، ناآشنایی با سلایق و فرهنگ کشور مدنظر و کالاهای مورد نیاز آنها
راهکارها برای حل مشکلات صنایع دستی
میر فخررجایی نوآوری در هنر، حمایت و بازاریابی بخش فروش، برپایی نمایشگاههای داخلی بیشتر و تسهیل نمایشگاههای خارجی، مطالعاتی درباره سلایق و فرهنگ کشورهای دیگر و کالاهای مورد نیاز آنها توسط سازمان صنایع دستی کشور، احیای دوباره هنرهای قدیمی و نظارت بر روند تولید و فروش صنایع دستی توسط مسئولان، در نظر گرفتن تسهیلات و امکانات بیشتر برای هنرمندان از جمله بیمه هنرمندان را از مهمترین راهکارها برای حل مشکلات در صنایع دستی میداند.
علاقه و دلبستگی شرط اصلی موفقیت
هنرجویان علاقهمند به این رشته باید خیلی صبور باشند و خود را آماده فراز و نشیبهای این راه کنند؛ زیرا کارکردن در این هنر سختیهای خاص خودش را دارد. بهترین توصیه من این است که از انرژی جوانیشان بهره برند و نوآوری داشته باشند.
از نظر من اصلا بیکاری معنا ندارد؛ اگر در هر کاری استمرار باشد، نتیجه خوبی هم قطعا حاصل میشود؛ اما نکته مهم و اصلی علاقه و دلبستگی به کار نیز شرط اصلی موفقیت است.
من معتقدم که هنوز در ابتدای راه هستم. آرزویم این است که هنر معرق چرم بعد از من متوقف نشود.