ارگونومی ؛ مهندسی فاکتورهای انسانی
خدیجه ایزدی
امروزه ما به دیدن افراد با ابعاد و اندازه های بدنی گوناگون آن چنان عادت کرده ایم که این گوناگونی و تفاوتها را امری عادی تلقی می کنیم مگر اینکه ابعاد و اندازه ها در حد نهایی خود باشند، مثلاً بسیار چاق یا بسیار بلندقد.همچنین به ابعاد و اندازه اشیاء مختلفی را که مورد استفاده قرار می دهیم عادت کرده ایم .مثلاً درهای ورودی همیشه برای اغلب افراد به اندازه کافی بلند هستند، میزها و صندلی های متداول را استفاده می کنیم.و ناراحتی های ناشی ازکاربرد آنها راپذیرفته ایم.فرضی که در ورای این نگرش وجود دارد این است که آنها نمی توانند غیر از این باشند.این به ما بستگی دارد که خود را با چیزهایی که استفاده می کنیم تطبیق دهیم و به هرحال این مساله واقعاً دارای اهمیت چندانی نیست.
این در حالی است که نبود همخوانی میان توانمندی های انسان هم از نظر فیزیکی و روانی وهم از نظر نوع کاری که انجام می دهد یا مسولیتی که بر عهده وی نهاده می شود چه در محل کار ،خانه یا حتی در محل تحصیل سبب بروز مسائل و مشکلات بسیاری می شود که از آن جمله می توان به رخداد حادثه ، بیماری و یا کاهش بهره وری اشاره کرد. همه ی ما ضرورت تولید لباس در اندازه های مختلف را می دانیم، اما آیا این درست است که مثلا بگوییم میزها و صندلی ها در خانه، محل کار و تحصیل نیز بایستی در اندازه ها و سایزهای مختلف تولید شوند؟جواب این است «بلی »اما در گستره ی محدود.
آن چه که واضح است کنار آمدن کاربران با میز و صندلی نامتناسب در مقایسه با پیراهن، شلوار، کفش نامتناسب می باشد.و آنچه کمتر مشهود است این که چطور بهترین ابعاد را برای وسایل و تجهیزاتی که توسط تعداد زیادی ازکاربران مورد استفاده قرار می گیرندانتخاب کنیم و در چه مرحله ای بایستی نتیجه گرفت که قابلیت تنظیم و تغییر ضرورت دارد.جهت پیشگیری از بروز این گونه مسائل و ارتقاء سطح سلامت در جامعه ، علم ارگونومی به عنوان رهیافتی کارآمد به یاری انسان می شتابد.واژه ارگونومی ؛ آمیزه ای از دو واژه یونانی ارگو(به معنای کار) و نومی (به معنای قانون)می باشد.این واژه نحستین بار در سال ۱۸۷۵ از سوی فردی به نام «ووجسچ جاسترزبوسکی» در یک روزنامه لهستانی به کار برده شد و در آمریکا «مهندسی عوامل انسانی» مترادف با واژه ارگونومی بکار گرفته شد.
ارگونومی عبارت است از کاربرد اطلاعات علمی موجود درباره ی انسان و روش های علمی کسب چنین اطلاعاتی برای حل مشکلات طراحی به طوری که « تبدیل به احسن کردن چیزها» را دربردارد.
« هدف نخستین دانش ارگونومی ، طراحی است»
و اصولاً فلسفه ارگونومی بر پایه این فرض منطقی استوار است که : « طراحی باید از انسان آغاز شود».ارگونومی یا مهندسی فاکتورهای انسانی علمی است که به کمک آن انسان قادر است محیط کار، زندگی، تحصیل و نیز وسایل و تجهیزات مورد استفاده و به طور کلی محیط پیرامون خود را مطابق با توانمندی ها و ویژگی های فیزیکی و روانی خود طراحی و تولید کند. که خود تاثیرات شایان توجهی بر ارتقاء سطح سلامت جامعه، کاهش هزینه های درمانی، افزایش تولید و بهره وری با عنایت بر سلامتی، ایمنی و رفاه انسان در جامعه در بر خواهد داشت که در نهایت منجر به افزایش درآمد ملی و منافع اقتصادی می گردد.
این علم برای طراحی و ساخت ابزار و سیستم های تولیدی از ساده مثل طراحی یک خودکار، انبر دستی، چاقوی آشپزخانه ، دسته درب یخچال ، کفش و کوله پشتی کودکان، میز و صندلی مدارس و ادارات گرفته تا پیچیده مثل طراحی یک سیستم تولیدی کامل پا به عرصه وجود گذاشته است و در تلاش است به جای متناسب سازی انسان با محیط ، محیط را با انسان متناسب سازد و عمدتاً زمینه هایی که توسط این علم مورد مطالعه و بررسی قرار داده می شود و اقداماتی در مورد آنها انجام می گیرد عبارتند از:
طراحی ابزار، وسایل، ماشین ها و تاسیسات به طرز صحیح و مطلوب، طراحی روش انجام فعالیت با توجه به بهترین نحوه اجرا ، متناسب با روحیات و توان فکری افراد و ساختمان فیزیکی و سیستم عضلانی بدن انسان ، وضعیت صحیح قرار گرفتن بدن و حرکات انسان حین انجام فعالیت، شرایط فیزیکی مناسب محیطی ( دما، رطوبت، جریان هوا، ارتعاشات، سرو صدا، نور و روشنایی ، گرد و غبار، تشعشعات و آلودگی های مختلف.که هر کدام دارای ویژگی ها و اقتضائات خاص خود هستند که طرح و شرح جزییات آنها در این نوشته نمی گنجد.لذا در نوشته های بعدی به شیوه کاملاً تخصصی به اصول و موازین لازم الاجرا ارگونومی در خصوص مواردی همانند؛ سلامت روان در محیط کار، کوله پشتی مدارس، میز و صندلی های مورداستفاده در اماکن مختلف، نوبت کاری، عینک های طبی و آفتابی و …….. خواهیم پرداخت.
