اصل سى و هفت: تشویق و تنبیه(۱)

صدیقه ایروانی

از اصول در تعلیم و تربیت، تشویق و تنبیه است این اصل به عنوان امرى مسلم در تربیت اسلامى و در فرهنگ دینى و در روانشناسى شناخته و پذیرفته شده است، اصولاً هر انسانى از اینکه کارش را تقدیر کنند دوست دارد و تشکر مایه تقویت روحى و روانى فرد درستکار و نیکوکردار مى گردد و اگر تشویق در کار نباشد و هیچگونه تنبیهى نیز براى افراد کاهل، منحرف، هرزه، کجرفتار و بزهکار در نظر گرفته نشود نتیجه بدى در جامعه دارد زیرا انسانى که اهل نیکوکارى است، انسانى که با تمام توان به انجام وظیفه مى پردازد و کار و مسئولیتى را که پذیرفته است به بهترین وجه انجام مى دهد با انسانى که احساس مسئولیتى ندارد و به قولى هر چه باداباد کار کند مساوى تلقى مى گردد لذا انسان نیکوکار انسان پرکار و پرتلاش، انسان خدمتگذار و انسان مسئول و متعهد روحیه خود را از دست مى دهد و انسانى که اهل از کار دررفتن است، انسان تنبل و بى خاصیت و بى تفوت است و بدتر انسانى که بدکار و … است تقویت روحیه مى شودواحساس مى کند میدان براى او باز و زمینه هموار است به همین جهت
اصل تنبیه و تشویق از اصول مسلم و مهم در امر تعلیم و تربیت محسوب مى شود.

مولاى متقیان على (ع) فرموده اند: لا یَکونَنَّ المُحَسِنُ وَ المُسیئُ عندکَ بِمَنْزِلَهٍ سَواءً فَاِنَّ فىِ ذلکَ تَزهیدا لاَهلِ الاحسانِ فىِ الاحسانِ و تَدریبا لاَهلِ الاِسائَهِ عَلى الاِسائَهِ.(۴۷)

این کلام خطاب به مالک اشتر، حاکم مصر است که فرمودند : «مبادا نیکوکار و بدکار پیش تو یکسان باشند، زیرا چنین روشى نیکوکار را از کار نیک دور ساخته و بدکار را به کار بد سوق مى دهد.»

البته در امر تربیت باید تکیه بر تشویق باشد تا تنبیه، زیرا حیات انسان بر پایه تفاهم و محبت استوار است و تشویق ابزار موفق ترى است اما زمانى که تشویق سودى نبخشد و براى تنبیه و ضرورت احساس شود چاره اى نیست.

تشویق در روح و نهاد کودک و فرزند اثر مى گذارد و او را به انجام اعمال نیک تحریز و ترقیب مى کند.