تربیت کودکان در لابلای تار و پود رسانه ها

پروانه شریفی

رسانه امروز یکی از بدیهی ترین ملزومات زندگی تمامی افراد شده است و شاید بتوان گفت زندگی بدون رسانه آن هم برای زندگی های شهرنشینی بسیار دشوار است و معمولی ترین وسیله خانه ها تلویزیون است که اگر به دقت در خانه خود نگاه کنیم، مخاطب آن از پایین ترین تا بالاترین سن است و همه تلویزیون را نگاه می کنند. برخی ها هم از ابزار دیگری مانند فضای مجازی، سایت های خبری و مطبوعات و سایر دریچه های رسانه ای استفاده می کنند. امّا هیچ دستاورد بشری نیست که با معایب و یا عوارضی همراه نباشد. رسانه هم می تواند از این قانون مستثنی نباشد و عوارض و پیامدهایی که در اثر استفاده نادرست بر ما وارد کند و پدر و مادری نیست که نداند خطرپذیر ترین افراد در منازل در مواجه با رسانه ها کودکان هستند که در حال رشد و تکامل باید به آن ها توجه فوق العاده ای شود.

سبقت کودکان از والدین

پدران و مادران دوست دارند فرزند خود را در مقابل رسانه ها و فضای مجازی کنترل کنند تا آو آسیب نبیند که امروزه می بینیم در بسیاری از خانواده ها فرزندان در علم فضای مجازی و رایانه از والدین خود سبقت گرفته اند. امّا علم نحوه کنترل فرزندان و نظارت صحیح روی عملکرد آن ها در مواجهه با رسانه ارتباطی با علوم مطرح و مدرک های دانشگاهی ندارد و باید به سراغ سواد جدید بروند که چند وقتی است در دنیا مطرح شده و آن “سواد رسانه” نام دارد.

سواد رسانه

سوادی که نیاز به آموزش صحیح از سوی صاحب نظران و منابع موثق دارند و عمیق ترین چاه عوارض و پیامدهای فضای مجازی، آموزش سواد رسانه از منابع غیر رسمی و غیر کارشناسی است که به تعبیر برخی از کارشناسان حوزه رسانه، چاهی از این عمیق تر وجود ندارد.

کودکان نوجوانان به صورت میانگین حدود هفت ساعت از روز را در برابر رسانه ها  صرف می کنند و بسیاری از آنان به تلویزیون، کامیپوتر، اینترنت و بازی های ویدئویی، و موبایل ها دسترسی دارند. رسانه ها نه تنها از طریق تخصیص وقت کودکان و نوجوانان به آنها و کاهش وقتی که برای خواب و انجام تکالیف صرف می کنند بر آنها تاثیر می گذارند بلکه بر باورها و اعتقادات آنها نیز مؤثرند. براساس تئوری یادگیری اجتماعی کودکان و نوجوانان از طریق مشاهده و تقلید آنچه مشاهده می کنند فرا می گیرند.

تأثیر قوی رسانه و آثار منفی آن بر کودکان و نوجوانان

 دکتر میترا مولایی نژاد در مقاله ای مطرح کرد: « تئوری های مختلفی برای تأثیر قوی رسانه و آثار منفی آن بر کودکان و نوجوانان مطرح شده است. یکی از فرضیه هایی که در این مورد مطرح است، این است که والدین تلاش می کنند تا مواجهه فرزندانشان را با محتوای تأثیر گذار رسانه ها کاهش دهند. اما براساس «اثر سوم شخص» (یک پدیده شناخته شده در ارتباطات) نوجوانان و بزرگسالان تصور می کنند، رسانه بر همه تأثیر می گذارد، به غیر از خودشان و فرزندانشان!»

این کارشناس معتقد است که پژوهشگران آثار قرار گرفتن در برابر محتوای جنسی رسانه ها را بر باور آن ها و نیز شروع زود هنگام روابط جنسی بررسی کرده و  بین آن ها ارتباط معنی داری پیدا کرده اند به ویژه وقتی که نوجوانان در معرض فیلم های هرزه نگاری قرار می گیرند. چاقی و اختلالات خوردن، مشکلات تکاملی، عملکرد تحصیلی و مشکلات یادگیری و سایر مشکلات سلامتی از مواردی که می تواند فرزند دلبند شما را درگیر کند.

درجه نفوذ رسانه

درجه نفوذ رسانه در جوامع و تاثیرات آن به حدی است که آموزش رسانه، به ضرورتی اجتناب ناپذیر تبدیل شده است. باید تاکید کرد که کودکان و نوجوانان در استفاده از رسانه و تاثیر پذیری از آن با والدین خود تفاوت کامل دارند. آنها بین « جهان » و «جهان رسانه ای» فرق نمی گذارند و در به کارگیری رسانه بسیار راحت تر از والدین خود عمل می کنند. پی می بینیم که رسانه ها بی عوارض هم نیستند و می توانند هم برای ما و هم فرزندان ما تأثیرات فراوانی را به همراه داشته باشند.

یکی دیگر از ابزارهای رسانه ای تلفن همراه است که اخیراً درباره آن بیماری و اختلال روانی جدیدی تحت عنوان نوموفوبیا مطرح شده فقط کافیست کمی درباره آن تحقیق کنید تا از این بیماری جدید اطلاعاتی کسب کنید، با این کار حتماً طرز برخورد شما و تلفن همراهتان و در پی آن آموزش به فرزندان تأثیر خواهد گذاشت.

نوموفوبیا یا ترس جدایی از تلفن همراه

نوموفوبیا یا همان ترس جدایی از تلفن همراه شایع ترین اختلال روانی جهان است. به احتمال زیاد شما هم درگیر این اختلال هستید، چون خیلی از مبتلایان نمی شوند تا این که درباره این اختلال آگاهی کسب کنند و شرایط خود را با آن پیامدهای اعلام شده تطابق دهند.

امّا فضای مجازی و رسانه ها از سویی هم می توانند بسیار مفید باشند و در کنار این، نقش ها و کارکردهای آموزشی هم داشته باشد.  کودکان و نوجوانان می توانند نگرش و رفتارهای ضد خشونت، همدلی و تحمّل سایر مردم از فرهنگ ها و نژادهای مختلف، و احترام به بزرگترها را از رسانه بیاموزند. بازی های ویدئویی نیز می توانند گاهی هم مفید باشند. از جمله بازی هایی که اخیراً به صورت تعاملی طراحی شده اند و می توانند همراه با فعّالیت بدنی و مصرف کالری در طی بازی باشند. در کنار والدین مدارس هم نقش بسیار پر رنگی در این بین دارند و این گونه مسائل و نحوه استفاده از رسانه ها ره به طور کاملاً کارشناسی شده به کودکان آموزش بدهند تا این رفتار و منش تبدیل بک یک فرهنگ برای ادامه زندگی آنان شود.

سواد رسانه، سرمایه گذاری معنوی

 در طی ۵۰ سال گذشته مطالعات نشان داده اند که رسانه می تواند نقش یک معلّم قوی را برای کودکان و نوجوانان ایفا کند. تاکنون اقدامات اندکی توسط والدین، مراقبین بهداشتی و نیز مدارس برای تخفیف و تعدیل آثار منفی رسانه ها و افزایش آثار مثبت آنها بر فرزندان انجام شده است. مطالعات زیادی هنوز مورد نیاز است ولی شواهد موجود نشان دهنده آن است که باید نگران بود و اقدامات بیشتری انجام داد.

ما در وهله اول فقط یک پیشنهاد به خانواده ها داریم؛ سرمایه گذاری معنوی بزرگی کنید و سواد رسانه را فرا بگیرید.