فرو ریختن مرز بیماری های مشترک انسان و دام

همواره سلامت انسان مورد اهمیت تمامی جوامع بشری بوده و امروزه دیگر جای تردید نیست که انسان سالم، محور توسعه پایدار است و تمامی دولت ها تلاش خود را برای حفظ سلامت جامعه و مردم آن جامعه به کار بسته اند. بیماری ها تهدید کننده سلامت انسان هستند که ابعاد بسیار گسترده ای به خود گرفته اند و همان طور که گاهی اوقات در اخبار مختلف مشاهده می کنیم با پیشرفت علم پزشکی، نمونه های نادری و جدیدی از بیماری ها به چشم می خورد. اما بسیاری از بیماری هایی هم که زیاد نام آن ها به گوش ما خورده و برای ما عادی شده اند می توانند اثرات جبران ناپذیری برای انسان در پی داشته باشند.

بیماری های مشترک بین انسان و حیوان

بیماری هایی که بین انسان و حیوان مشترک است یکی از این نمونه هاست. ششم ژوئیه سال ۱۸۸۵ میلادی بود که پسر بچه ۹ ساله ای به نام جوزف مایستر به لویی پاستور مراجعه کرد. جوزف مایستر از ۱۴ نقطه توسط سگ هاری مورد حمله قرار گرفته بود و لویی پاستور هم در صدد درمان این نوجوان قرار گرفت. پاستور روش جدیدی ابداع کرد و با واکسیناسیون این فرد را از مرگ نجات داد. به همین مناسبت که چنین اقدامی صورت گرفت، این روز به نام روز مبازه با بیماری های مشترک انسان و حیوان نام گرفت و از پس آن حادثه، تلاش های بسیار زیادی برای شناسایی و مقابله با بیماری های مشترک صورت گرفت و در این مسیر، آموزش های بی شماری به مردم سراسر دنیا داده شد.

بحران خشکسالی و تغییرات اقلیمی چالشی نوین در پیشگیری بیماری‌ها

افرادی که در خط مقدم این راه تلاش می کنند دامپزشکان هستند که مستقیماً با دام ها و سایر حیوانات سر و کار دارند و بهتر از هر کسی می دانند که بیماری های مشترک چه خسارت های جبران ناپذیری را برای انسان و حتی برای جامعه در پی خواهد داشت. این خسارات می تواند به حدی گسترده باشد که صنعت گردشگری را هم مختل کند و روند بسیاری از امورات جامعه را مختل کند. روند شیوع برخی از بیماری های مشترک بین انسان و حیوان بسیار سریع است و پیشرفته ترین و سریع ترین اقدامات پیشگیرانه پزشکی باید برای آن ها صورت بگیرد. از سوی دیگر بحران خشکسالی و تغییرات اقلیمی و آب‌وهوایی نیز چالشی نوین در عرصه کنترل و پیشگیری بیماری‌ها محسوب می‌شود.

بر اساس تعریف سازمان جهانی بهداشت (WHO)، هر گونه بیماری‌ یا عفونتی که به طور طبیعی بین حیوانات مهره دار و انسان انتقال می یابند؛ به عنوان بیماری های قابل انتقال بین انسان و حیوان (زئونوزها) شناخته می‌شوند. از بین ۱۴۱۵ عامل بیماری زای شناخته شده در انسان، ۸۶۸ مورد (۶۱ درصد) از طریق حیوانات به طور مستقیم یا غیر مستقیم انتقال می یابند. طی ۴۰ سال اخیر، بسیاری از بیماری های عفونی جدید شایع شده که بخش وسیعی از آن ها جزء گروه بیماری های قابل انتقال بین انسان و حیوان هستند. تعدادی از این بیماری ها برای نخستین بار ظاهر شده، در حالی که بسیاری از آن ها پس از دوره های خاموشی بار دیگر تظاهر نموده‌اند. این عفونت ها که به عفونت ها یا بیماری های نو پدید و باز پدید معروف هستند؛ به ۱۷۵ مورد (۱۲ درصد) از عوامل بیماری زای انسانی را در بر می‌گیرند.

 از بین این ۱۷۵ مورد، ۱۳۲ مورد (۷۵ درصد) عوامل بیماری زایی بوده که از حیوانات به انسان سرایت می کند. از طرفی دیگر در موضوع بیو تروریسم که طی سال های اخیر مورد توجه ویژه ای قرار گرفته، عوامل بیماری های قابل انتقال بین انسان و حیوان نقش ویژه ای دارند. از بین حدود ۳۰ جنگ افزار بیولوژیک شناخته شده، جزء چند مورد استثناء همه آن ها از عوامل بیماری های حیوانی محسوب می‌‌گردند. نمونه هایی چون سیاه زخم، طاعون، بروسلوز، تب‌ های خونریزی دهنده و غیره از آن جمله اند. از این رو، امروزه گروه بیماری های قابل انتقال از حیوانات به انسان با اهمیتی ویژه رو به رو بوده و توجهات خاصی را طلب می‌نماید.

گسترش خطر بیماری های قابل انتقال بین انسان و حیوان

در شرایط حساس کنونی جهان و به ویژه شرایط خاص منطقه که متأثر از فعالیت های بشر، رخداد جنگ های فرقه ای و تروریسم بین المللی، فقر، مهاجرت و سوء تغذیه و اختلالات روانی ناشی از آن ها و همچنین تغییرات بوم شناختی ناشی از خشک سالی و بروز دگرگونی های اقلیمی و آب  هوای جدید است، خطر گسترش بیماری های قابل انتقال بین انسان و حیوان بیش از هر زمان دیگر جامعه‌ بشری را تهدید می کند. سلامت انسان و حیوان و حتی گیاه و محیط زیست هم چون یک شبکه به هم پیوسته هستند که هر گونه اختلال در هر یک از آن ها می‌تواند عوارض جدی و پیش بینی نشده ای را به دنبال داشته باشد.

امروزه بیماری های متعددی که بین انسان و حیوان مشترک هستند شناخته شده اند. ویروس ابولا، تب کریمه کنگو، سالمونلا، طاعون، سارس، تب های خونریزی دهنده، کیست هیداتید، گندیدگی کبد، بیماری خراش گربه، تولارمی، تب حلزون، تخته زبانی، تب مالت، مشمشه، جنون گاوی و هاری تنها بخشی از این بیماری های هستند که از حیوانات مختلفی می توانند به انسان منتقل شوند.

دانشمندان معتقدند خطرات ناشی از بیماری های انسان و دام روز به روز به هم نزدیک می شوند و دیواری که دیروز میان این دو وجود داشت روز به روز بیشتر فرو می ریزد. اخیراً سازمان بهداشت جهانی دام  (OIE)پرسش نامه ای را در میان ۹۲ کشور عضو خود منتشر کرده که در آن سؤال شده بزرگترین خطر موجود برای بیماری های حیوانی کدام است؟ هر ۹۲ کشور پاسخ داده‌اند : بیماری های مشترک و اعلام کرده اند این خطر روز به روز بیشتر می شود. امروزه هم با توسعه شهر نشینی این بیماری ها به شهرها رسیده اند. ازدحام جمعیت، حاشیه نشینی که دام و پرنده را هم نگه داری می کنند و همچنین استفاده تفریحی از حیوانات و پرندگان از علل این پدیده هستند.

در این میان سازمان نظام دامپزشکی جمهوری اسلامی ایران به عنوان متولّی سازماندهی ظرفیت های بخش خصوصی در عرصه‌ دامپزشکی با برخورداری از بیش از ۳۲ هزار عضو، آمادگی خود را جهت ارائه هرگونه خدمات دامپزشکی توسط نیروهای پر تلاش و مجرب خود در سطح کشور و منطقه اعلام را اعلام داشته است.