کودکان آسیب دیده زلزله را دریابیم

پروانه شریفی

بحران‌های ناگهانی و حوادث غیرمترقبه بسترهای مناسبی برای بروز آسیب‌های روانی در میان جمعیت آسیب دیدگان هستند به همین دلیل است که روان‌شناسان معتقدند برای جلوگیری از ادامه یافتن آسیب‌های روانی در سال های بعد، خصوصا در دوران بزرگسالی باید از خدمات سلامت روان حرفه ای و تکنیک‌های مداخله در بحران، به شکل تخصصی استفاده کرد.

در پی وقوع زلزله در غرب کشور و استان کرمانشاه زهره زارع متخصص روانشناسی کودک در گفتگو با کیمیای وطن با اشاره به نوع مواجهه با شرایط بحرانی و کمک‌رسانی به آسیب دیدگان، اظهار کرد: شرایط بعد حوادثی مانند بلایای طبیعی یک اختلال استرس پس از یک ضایعه است، حوادثی مانند سیل یا زلزله در این دسته بندی قرار می گیرند.

زارع ادامه داد: این اتفاق در واقع زمانی پیش می آید  که رویداد رخ داده از  سطح توان روانی فرد بالاتر است، برای مثال فرد خانه و نزدیکانش را از دست می‌دهد و این مساله آسیب‌های زیادی برای او باقی خواهد گذاشت.

این متخصص روانشناسی کودک درباره آسیب های روانی پس از زلزله، گفت: مشکلات روانی بعد از هر حادثه ای همچون زلزله به وجود می آید که شوک اولین مرحله حوادث ناخوشایند است.

وی با اشاره به این که حوادثی مانند زلزله و فراگیری آسیب های وارده از آن باعث می شود تمرکز دیگران از روی یک فرد که امکان دارد یک کودک باشد، برداشته شود؛ افزود: همین مساله میزان آسیب را افزایش می دهد. وقتی فرد برای مثال پدر یا مادرش را از دست می دهد زمانی که به آنها فکر می کند و خاطراتشان را یادآوری می کند، نزدیکانش در کنار او هستند و دلداری می‌دهند، اما در شرایطی مانند زلزله فرد، نه تنها چندین نفر را از دست می دهد بلکه خانه‌اش نیز که محل امن اوست، ویران می‌شود و هر کسی به فکر داغ و مشکل خود خواهد بود.

این روان شناس کودک تصریح کرد: وقتی یک فرد با یک مشکل مواجه می شود او را درمان می کنیم اما وقتی افراد زیادی با مشکل مواجه می شوند به احساسات تک تک آن‌ها توجه نمی‌شود. چراکه همه به دنبال رفع نیازهای جسمی آسیب دیدگان هستند و فرصتی برای رفع نیازهای روحی وجود ندارند، بنابراین امنیت روحی برای افراد تأمین نشده و ترس‌ها و اضطراب‌های آن ها باعث می شود آسیب پذیر شوند.

زارع ادامه داد: در این شرایط حتی برای افرادی امکانات و غذا نیز به اندازه کافی فراهم نیست، وقتی فرد در مرحله اول که انکار واقعیت است قرار دارد تلاش می‌کند تا خودش را صرفا زنده نگه دارد، آرامشش را حفظ کند و به اطرافیان رسیدگی کند، بنابراین فرد مجبور است حجم مشکلات را انکار کند و در نهایت خشم زیادی در درونش انباشته می شود. این خشم باعث ایجاد کابوس، رفتارهای تهاجمی و برهم خوردن تمرکز او خواهد شد. گاهی فرد به این دلیل که کسی نیست با او درباره این خشم صحبت کند نوعی احساس انتقام گیری نسبت به افرادی که در مکان های دیگر زندگی می کنند و خانه هایشان خراب نشده است، پیدا می‌کند.

وی با بیان این که در این حوادث ناگوار وضعیت کودکان بسیار با اهمیت تر از بزرگسالان است، خاطر نشان کرد: گاهی حجم  ناراحتی کودکان در بزرگسالی تبعاتی مانند ترس، ناخن جویدن یا شب ادراری به همراه خواهد داشت، حتی ممکن است کودک دوستی را ببیند که مادرش در کنارش است در حالیکه او مادرش را از دست داده؛ این غم باعث می‌شود کودک نسبت به او احساس حسادت پیدا کند. فرد آسیب دیده گاهی مدت کوتاهی به متخصصان مراجعه می‌کند اما اغلب نیاز است تا تحت درمان طولانی مدت و مداوم قرار گیرد، شاید چندین سال و ماه نیاز باشد تا فرد با حادثه رخ داده کنار بیاید.

این روان شناس کودک با بیان اینکه معمولا بعد از این حادثه در ذهن فرد یک «ای کاش» برای بازگشت به گذشته باقی می ماند، افزود:  این مساله منجر به افسردگی فرد می شود و امکان دارد تا سال ها با او باقی بماند.

زارع با اشاره به دیگر مشکلات ایجاد شده برای یک کودک آسیب دیده در زلزله،گفت: از بین رفتن حس امنیت مشکل دیگری است که در این شرایط به فرد دست می دهد، در این شرایط فرد دچار شوک، تحریک پذیری، ناباوری و خوسرزنشی می شود. او فکر می کند حتما کار بدی انجام داده است و در اثر همین افکار  به او بی‌خوابی، ضربان قلب بالا، شوک ، میگرن، معده درد و … دست می دهد. آسیب دیدگان در این مرحله حتی امیدی ندارند.

وی با بیان اینکه در همه افراد ترس از دست دادن والدین وجود دارد گفت: برای این کودکان ترس از دست دادن عزیزان خیلی شدیدتر است و مشکلات تحصیلی و برهم خوردن تمرکز در آنها شیوع بیشتری دارد.

وی، علائمی همچون پرخاشگری، هیجانات غیرطبیعی و… را از نشانه های مشکلات روانی حوادث ناگوار دانست و افزود: به افرادی که حال روحی خوبی ندارند، برچسب بیمار روانی نزنیم و بار روانی بیشتری به آنان تحمیل نکنیم.

این روانشناس به نقش رسانه ها در کاهش اضطراب در جامعه اشاره و تصریح کرد: به دلیل اینکه کودکان آسیب پذیرترند لازم است با آن ها با ملایمت بیشتری برخورد شود و در یک محیط کودکانه و شاد خارج از محیط حادثه قرار بگیرند.

زارع از تمامی سازمان‌ها و نهادهای دولتی و غیر دولتی فرهنگی خواست که نسبت به تسکین آلام بچه‌های ساکن مناطق زلزله‌زده توجه بیشتری داشته باشند.

وی با بیان این که کودکان آسیب دیده برای سازگاری با شرایط بحران و از سرگرفتن فعالیت های عادی خود نیازمند حمایت های روانی و اجتماعی هستند؛ خاطرنشان کرد: در صورت حل نشدن بحران بطور کامل ممکن است اثرات روانی و عاطفی جبران ناپذیری بر ساختار شخصیتی افراد در آینده به وجود آید که قابل جبران نخواهد بود.