قرآن، نقشه راه سلامت روان

پروانه شریفی

 وَ نُنَزِّلُ مِنَ الْقُرْءَانِ مَا هُوَ شِفَآءٌ وَ رَحْمَهٌ لِّلْمُؤْمِنِین

این عبارت را همه شنیده اند که خانواده مهم ترین و ابتدایی ترین نهاد اجتماعی است و از همین رو می تواند بسیار حائز اهمیت باشد. سلامت روان در خانواده هم موضوعی است که می تواند بسیار چالش برانگیز و پر اهمیت قلمداد شود.

سلامت روانی به طور کلی برای اطلاق به کسی به کار می‌رود که در سطح بالایی از سازگاری و انطباق رفتاری و هیجانی قرار دارد، نه صرفاً کسی که بیمار روانی نیست.  این عبارت را همه شنیده اند که خانواده مهم ترین و ابتدایی ترین نهاد اجتماعی است و از همین رو می تواند بسیار حائز اهمیت باشد. سلامت روان در خانواده هم موضوعی است که می تواند بسیار چالش برانگیز و پر اهمیت قلمداد شود.

یکی از عوامل مؤثر در  شکل گیری  رفتار فرد، خانواده است. فضای خانه ، نخستین و بادوام ترین عاملی است که ، در رشد شخصیت افراد تأ ثیر می گذارد. به گونه ای که می توان گفت پدرومادر نیرومندترین آموزگار افراد در زندگی، آموزش خانوادگی پایدارترین آموزش و محیط خانه مهمترین آموزشگاه برای هر فرد می باشد . فراموش نکنیم که کودکان شما پیش از آنکه به پند و اندرز شما عمل کنند  رفتار شما را الگو قرار می دهند . نفوذ والدین در این موضوع تنها محدود به جنبه های ارثی نیست . در آشنا کردن کودک به زندگی جمعی و فرهنگ جامعه ، خانواده نقش بسیار مؤثری را اجراء می نماید . میزان آگاهی خانواده درطرز رفتار با کودکان، موقعیت اجتماعی خانواده ، وضعیت مالی آن ، اندیشه و باورها ، آداب و رسوم ، ایده آل ها و آرزوهای والدین، تأثیر فراوان دارد. چنانچه می دانیم خانواده ها در زمینه اجتماعی ، اقتصادی ، تربیتی ، دینی ، هنری و مانند اینها با هم اختلاف هایی دارند .ترکیب خانواده ها طرز ارتباط  اعضای هر خانواده با یکدیگر و جامعه ای که خانواده در آن بسر می برد ، در تمام موارد یکسان نیست . بنابراین تأثیر خانواده ها در رفتار افراد متفاوت است . اغلب افراد مبتلا به مشکلات مختلف شخصیتی از خانواده های ناسالم برخاسته اند.

از این رو تأمین بهداشت روانی افراد خانواده سهم به سزائی در تأمین و حفظ بهداشت روان جامعه دارد و عدم تأمین بهداشت روان خانواده آسیب های شدیدی بر پیکره جامعه وارد می کند.

خانواده، مهد سلامت روان

 یک شخص سالم کسی است که از لحاظ روانی شاد، از لحاظ جسمی فعال، از لحاظ سیاسی آگاه و از لحاظ فرهنگی دانسته و رسیده باشد.خانواده به عنوان کوچک ترین واحد اجتماعی که شامل یک زوج و فرزندان است و در یک خانه کنار همدیگر زندگی می کنند، نخستین پایگاه اجتماعی و بهترین آموزشگاه برای رشد، آموزش و پرورش، شکل گیری شخصیت و تکوین هویت کودکان در آینده است. در تمامی کشورها خانواده را همان اصل اجتماعی شدن کودکان می دانند. کودکان در محیط خانواده می توانند بسیاری از اعمال، کردار، آداب و معاشرات خود را از طریق فامیل فراگیرند. بسیاری از اشخاص، در مورد دانش خانواده و مراحل تشکیل خانواده، نحوه پیش برد، چگونگی اجرای کارها، مسئولیت پذیری، تعلیم و تربیت، کردن و نکردن کارها را در چارچوب نظام اسلامی نمی دانند در صورتی که سلامت عاطفی و روانی را که ریشه های عمیق آن در دین و مذهب جا دارد، باید جزو کارها و وظایف خویش قرار دهند. زیرا اسلام در این قسمت توجه زیادی کرده است. سلامت روانی که جزو زندگی اجتماعی و فردی هر کودک در محیط خانواده می باشد، باید همواره رعایت شود، زیرا سالم بودن و صحت مند بودن از هر لحاظ زمینه ساز رشد اندیشه و شخصیت آنان در آینده است. سالم بودن به معنی داشتن صحت خوب جسمی و داشتن صحت خوب روانی است. به عبارت دیگر احساس کامل خوب بودن و توانایی مقابله با مشکلات روزمره زندگی؛ بدون ناراحتی یا پریشانی زیاد، سلامتی را نشان می دهد. در کشورمان مردم تعداد زیادی را که مشکلات روانی، دارند می شناسند. بسیاری مردم خود می دانند که دچار تکلیف اند ولی طرز برخورد با این مشکلات را نمی دانند.

سلامت روان و قرآن

قرآن تأکید می کند که خداوند آفریدگار انسان از یک غنای ذاتی برخوردار است و انسان به عنوان یک آفریده همواره گرفتار فقر ذاتی است؛ از این رو هرگاه به علت عواملی این ارتباط خود را در هر جا نشان ندهد، آن بخش با اختلال مواجه خواهد شد،

هر چند که این اختلال هیچ گاه به نیستی و نابودی نخواهد انجامید ولی در زندگی دنیوی و اخروی دچار تنگنا می شود.

خداوند می فرماید: «وَ مَنْ أَعْرَضَ عَن ذِکْرِی فَإِنَّ لَهُ مَعِیشَهً ضَنکًا» هر کس از یاد خدا و ارتباط با او اعراض کند در زندگی دچار تنگنا خواهد شد. این تنگنا عبارت از همه مواردی می شود که انسان را از حالت تعادل شخصیتی بیرون می برد و دچار بحران های جسمی و روحی می نماید. بنابراین تنها با بهره گیری از توحید و یاد خداست که بهداشت روانی و تعادل درونی و بیرونی در انسان پدید خواهد آمد.

مناسب ترین راه حل مشکل تضاد میان جنبه های جسمانی و روانی انسان، ایجاد هماهنگی میان آن دو است. به این معنا که انسان در حدود شریعت نیازهای جسمانی خود را ارضا کند و همزمان با آن به ارضای نیازهای روانی خویش نیز بپردازد. اگر انسان در زندگی به میانه روی و اعتدال و دوری از زیاده روی و افراط در ارضای انگیزه های جسمانی و روانی ملتزم باشد، ایجاد هماهنگی میان نیازهای جسم و روح کاملاً امکان پذیر است. خداوند در این باره می فرماید: «وَ ابْتَغِ فِیمَآ ءَاتَیکَ اللَّهُ الدَّارَ الاْءَخِرَهَ وَ لاَ تَنسَ نَصِیبَکَ مِنَ الدُّنْیَا» در  آن چه خدا به تو داده سرای آخرت را جستجو  کن و بهره ات را از دنیا فراموش مکن.

با برقراری تعادل میان جسم و روح، ماهیت انسان به طور حقیقی و کامل شکل می گیرد. تعادل جسم و روح در شخصیت انسان، نمایانگر توازن عمومی است. هر کس که بخواهد از این تعادل برخوردار باشد باید به آموزه ها و دستورهای قرآن توجه نماید، زیرا نه تنها ایمان به آن گزاره ها و

عمل به آن آموزه ها و دستورها موجب تحقق بهداشت روانی است بلکه بهداشت جسمی بشر و سعادت دنیوی و اخروی او را نیز فراهم می آورد.

از نظر قرآن تعادل شخصیتی و شخصیت بهنجار در صورتی حاصل می آید که جسم و روح در آن متعادل باشد و نیازهای هر یک به خوبی ارضا شود. انسانی که دارای شخصیت بهنجار است، به جسم و سلامت و نیرومندی آن اهمیت می دهد و نیازهای آن را در حدود شرع مقدس روا داشته و برآورده می سازد.

از آن جا که اسلام و قرآن بنیادش بر محوریت توحید است، تعادل شخصیتی و عدم تعادل را بر پایه عقیده به آن ترسیم و تصویر می کند. قرآن مردم را بر این اساس به سه نوع مؤمن، کافر و منافق دسته بندی می نماید. به نظر قرآن مؤمن کسی است که از تعادل شخصیتی برخوردار است و کافر و منافق دچار عدم آن و نابهنجار هستند؛ زیرا به نظر قرآن کفر و نفاق بیماری است که می بایست درمان شوند و در حقیقت این افراد از چنین تعادلی برخوردار نمی باشند. آموزه ها و دستورهای قرآنی در راستای ایجاد تعادل و درمان این بیماری است؛ از این رو قرآن خود را به عنوان دارو و درمانگر معرفی می کند: «وَشِفَآءٌ لِّمَا فِی الصُّدُورِ وَ هُدًی وَ رَحْمَهٌ لِّلْمُؤْمِنِین»؛ «وَ نُنَزِّلُ مِنَ الْقُرْءَانِ مَا هُوَ شِفَآءٌ وَ رَحْمَهٌ لِّلْمُؤْمِنِین»