زمین لرزه چیست؟

با توجه به لرزه خیز بودن میهن عزیزمان ایران نشریه کیمیای کویر در نظر دارد سلسله مقالاتی در راستای شناساندن پدیده «زلزله» و راههای پیشگیری از پیامدهای این پدیده طبیعی برای علاقه مندان گرامی منتشر نماید. در این شماره ابتدا به معرفی این پدیده با تاکید بر زلزله های منطقه ایران پرداخته شده است.زمین‌لرزه یا زلزله، لرزش و جنبش زمین است که به علّت آزاد شدن انرژی ناشی از گسیختگی سریع در گسل های پوسته زمین در مدتی کوتاه روی می‌دهد. محلی که منشاء زمین‌لرزه است و انرژی از آنجا خارج می‌شود را کانون ژرفی و نقطه بالای کانون در سطح زمین را مرکز سطحی زمین لرزه گویند. پیش از وقوع زمین‌لرزه اصلی معمولاً زلزله‌های نسبتاً خفیف‌تری در منطقه روی می‌دهد که به پیش لرزه معروفند. به لرزش های بعدی زمین‌لرزه نیز پس لرزه گویند که معمولا با بزرگای کم تر و با فاصله زمانی گوناگون میان چند دقیقه تا چند ماه رخ می‌دهند. زمین‌لرزه به سه صورت عمودی، افقی و موجی بوقوع می‌رسد که نوع آخر از شایعترین آنهاست. زمین لرزه نتیجه رهایی ناگهانی انرژی از داخل پوسته زمین است که امواج ارتعاشی را ایجاد می‌کند. زمین لرزه‌ها توسط دستگاه زلزله سنج یا لرزه نگار ثبت می‌شوند. مقدار بزرگای یک زلزله معمولا طبق قرارداد ریشتر گزارش می‌شود که بیان کننده بزرگی دامنه موج لرزه ای آزاد شده می باشد، اما شدت لرزه با روش اصلاح شده مرکالی اندازه‌گیری می‌شود که مبین آثار زلزله بر روی زمین است…
و مقیاس آن ۱ تا ۱۴ میباشد.
زلزله‌های کوچکتر از شدت ۳ اغلب غیر محسوس و بزرگتر از ۷ خسارت‌های جدی را به بار می‌آورند. در بسیاری مواقع عموم مردم بزرگای زلزله را با شدت آن اشتباه
می گیرند. بزرگای زلزله نماینگر بزرگی موج زلزله است در صورتی که شدت زلزله بیانگر میزان خسارت ناشی از این موج است. شایان گفتن است دربیشتر گزارشهایی که درباره زلزله اتفاق افتاده ، از رسانه های جمعی به آگاهی عموم رسانده می شود عددی که عنوان می شود بیانگر بزرگای زلزله است نه شدت آن.در نزدیکی سطح زمین، زلزله به صورت ارتعاش یا گاهی جابجایی زمین نمایان
می‌شود. زمانی که مرکز زمین لرزه در داخل دریا باشد، در صورت تغییر شکل زیاد و سریع بستر دریا باعث ایجاد سونامی می‌شود که معمولاً در زلزله های بسیار شدید اتفاق می افتد. ارتعاشات زمین همین‌طور ریزش کوه و گاهی فعالیت‌های آتشفشانی را موجب می‌شود.در حالت کلی کلمه زمین لرزه هر نوع ارتعاشی را در بر می‌گیرد. چه ارتعاش طبیعی چه مصنوعی توسط انسان که موجب ایجاد امواج ارتعاشی می‌شود. زمین لرزه‌ها اغلب نتیجه حرکت گسل‌ها، فعالیت‌های آتشفشانی، ریزش کوه‌ها، انفجار معدن‌ها، و آزمایش‌های هسته‌ای می باشد. در کتاب فیزیکال ژئوگرافی آمده است: «زلزله یکسری از تکان ها و لرزش های ناگهانی که از آزاد شدن فشار در طول گسل-های فعال و در مناطق آتشفشانی فعال ناشی می شود. تکان ها و لرزش های سطح زمین که در ارتباط با حرکات پوسته زمین در زیر زمین می باشد.»
نکاتی از تاریخ لرزه خیزی ایران
در بررسی زمین لرزه های تاریخی ایران نکاتی درخور توجه و قابل تامل به چشم می خورد که مهم ترین آن ها عبارتند از:
الف) تکرار زمین لرزه ها در مناطق قبلی
ب) وجود خلاء های لرزه ای در بعضی مناطق
پ) کمبود اطلاعات از مناطق کم جمعیت
ت) نبود اطلاعات تاریخی زلزله ها از منطقه کرمان
ث) پراکندگی الگوی لرزه خیزی در زاگرس
ج) حفظ آثار تاریخی در ایران مرکزی نشانه ای از نبود زمین لرزه های مخرب در این منطقه
چ) فعالیت های لرزه ای شدید با دوره های آرامش محلی در تبریز
ح) زلزله های فراوان در مناطق شرقی ایران مانند نیشابور
خ) آثار بازمانده اندک از منطقه کپه داغ
د) هلال ایران بعنوان زلزله خیزترین مناطق ایران
ذ) لرزه خیز بودن تمام فلات ایران
ر) انطباق موقعیت لرزه خیزی ایران بر موقعیت زمین ساختی آن
ز) قرار داشتن ایران بر روی کمربند لرزه خیز آلپ – هیمالیا
۱۰-۱۲- پهنه های اصلی منطقه
در منطقه ایران سه پهنه اصلی زمین لرزه خیزی وجود دارد که عبارتند از:
الف) پهنه عربستان، ب) پهنه ایران، ج) پهنه اوراسیا
در این بین حرکت پهنه های عربستان و ایران و رانده شدن صفحه عربستان به زیر صفحه ایران و وجود اکثر فعالیت های لرزه ساختی در امتداد گسل های فعال از جمله عوامل مهم در زمین لرزه های ایران
می باشد.
۱۰-۱۳- مناطق لرزه زمین ساخت اصلی ایران
کشور ایران از چهار منطقه لرزه زمین ساخت اصلی تشکیل شده است که عبارتند از:
الف) ناحیه زاگرس، ب) ناحیه ایران مرکزی، ج) ناحیه البرز- آذربایجان، د) ناحیه کپه داغ
این نواحی در شکل صفحه ۱ نشان داده شده است.