ارگونومی کار با کامپیوتر

خدیجه ایزدی

پژوهش ها نشان داده که پس از بیماری های قلبی – عروقی، کمردردها عمده ترین عامل ناتوانی در افراد بالای ۴۵ سال می باشد. سازمان بهداشت جهانی دهه اول هزاره سوم را به نام دهه مبارزه با عوارض اسکلتی – عضلانی ( به عنوان اپیدمی خاموش) نامگذاری کرده و ارگونومی تحت عنوان دانش مطالعه ویژگی ها و خصوصیات انسان به منظور طراحی مناسب محیط کار، تحصیل و زندگی درجهت ارتفا ء سطح کیفیت زندگی افراد وارد عمل شده است. افرادی که مدت نسبتاً زیاد با کامپیوتر کار می کنند ممکن است ناراحتی هایی از قبیل سردرد، کمردرد، ناراحتی های فوقانی، گردن، شانه و احساس ناراحتی در چشم را تجربه کرده باشند.تجربیات و شواهد علمی نشان می دهد که این قبیل ناراحتی ها در رابطه با ماهیت کار با کامپیوتر نمی باشد بلکه ریشه در مکان استقرار و چگونگی کاربرد کامپیوترو متعلقات آن دارد..به بیان دیگر اگر ایستگاه کار و مکان استقرار آن به خوبی طراحی و سازماندهی شود و کاربران آموزش های لازم در جهت چگونگی استفاده از ایستگاه کار را ببینند و مدیران و سرپرستان از وظایف خود در سازماندهی این حوزه به خوبی مطلع باشند این قبیل ناراحتی ها وجود نداشته یا بسیار کم خواهد بود.هر آنچه جزء ارتقاء سطح کیفیت ایستگاه کار یک کامپیوتر در جهت رعایت مسائل ارگونومی می باشد شامل:

• صندلی ؛ عامل کلیدی برای تامین وضعیت بدنی خوب در زمان کار با کامپیوتر می باشد و پر واضح است که یک صندلی ساده با طراحی خوب بسیار مناسب تر از صندلی های پیچیده می باشد.به طور خلاصه یک صندلی خوب باید ویژگی های زیر را داشته باشد: وسایل تنظیم صندلی باید به آسانی در دسترس و قابل استفاده باشند و ارتفاع صندلی و سطح میز کامپیوترطوری انتخاب شود که حالت طبیعی بدن حفظ گردد.ارتفاع صندلی باید طوری تنظیم شود که پاها آویزان نباشد و بر روی زمین قرار گیرد و در صورت لزوم از یک زیر پایی استفاده شود.

اندازه پشتی صندلی و نشیمنگاه جهت فرد استفاده کننده مناسب باشد. ابتدای نشیمنگاه رو به عقب باشد تا از لیز خوردن باسن جلوگیری شود( بهترین زاویه در این حالت بین ۲۴-۱۴ درجه)  و انتهای نشیمنگاه شیب رو به جلو و پایین داشته به طوری که به اندازه یک مشت گره کرده زیر زانو خالی باشد( بهترین زاویه در این حالت بین ۶-۴درجه) تا از لیز خوردن باسن و فشار زیر زانو جلوگیری شود.پشتی صندلی قابلیت تنظیم جداگانه در ارتفاع را داشته باشد و قسمت بالای پشتی باید کمی مقعر باشد. همچنین امکان تنظیم زاویه پشتی صندلی به جلو و عقب و امکان تنظیم نشیمنگاه صندلی رو به پایین و بالا را داشته باشد

قسمت حمایت کننده ی کمر (تکیه گاه کمری) از پشتی صندلی باید به گونه ای تنظیم شودکه به طور دقیق بر گودی ناحیه کمر باشد و حالت طبیعی شانه ها و بازوها حفظ شود(به حداقل رساندن خمیدگی کمر).بهتر است روی پشتی صندلی از بالشتک مناسب کمری سبک با ضخامت تقریبی ۲۰میلی متر که غیر قابل نفوذ بوده و از لیز خوردن و عرق کردن جلوگیری می کند استفاده شود.

تکیه گاه های ساعد نباید مانع از نزدیک شدن فرد به سطح میز کامپیوتر شوند و در صورت وجود چنین مشکلی باید آنها را از صندلی جدا کرده و استفاده نمود.اگر لازم است صندلی تکیه گاه ساعد داشته باشد باید از نوعی استفاده کرد که هم از ارتفاع و هم از عرض (طرفین صندلی) قابل تنظیم باشد.برای تامین راحتی و پایداری بیشتر باید از صندلی هایی با پایه های دارای پنج عدد قرقره متحرک و روان استفاده نمود.

• میز؛ نباید تصور شود که یک میز سطحی است که فقط تعدادی اشیاء و لوازم روی آن قرار می گیرد. قبل از تصمیم گیری باید مطمئن شویم که چه چیزی برای یک کار و یک محیط بخصوص مناسب است .امروزه با توجه به افزایش روز افزون کامپیوترهای شخصی، یکی از مشکلاتی که ناخواسته می تواند ما را در گیر کند،عوارضی است که از طرز قرار گرفتن ناصحیح در پشت میز کامپیوترحاصل می شود.ارتفاع استاندارد برای یک میز غیر قایل تنظیم ۷۲۰ میلی متر است. این ارتفاع عبارت است از ارتفاع اندازه گیری شده از کف زمین تا سطح روی میز.تهیه کنندگان این نوع میزها احتمالاً ادعا دارند که این ارتفاع برای همه افراد جامعه مناسب می باشد. در حالی که این ادعا قابل اعتراض است چرا که افراد بلند قد مجبورند با این ارتفاع خود را به سمت جلو متمایل سازند و احتمالا درجاتی از کمردرد را احساس خواهند نمود و از طرف دیگر افراد کوتاه قد نیز این ارتفاع برایشان احساس ناراحتی ایجاد خواهد کرد که این مشکل را برای این دسته از افراد با تنظیم ارتفاع صندلی و تهیه تکیه گاه پا می توان برطرف نمود.پس بنابراین میزها چه با ارتفاع ثابت و چه از نوع قابل تنظیم برای سطوح مختلف، زمانی مناسب هستند که آسایش و راحتی کاربران را تامین کنند و کاربران خیلی قد بلند بهتر است یک میز با ارتفاع متناسب با قد خود سفارش ساخت بدهند.یکی دیگر از مشکلاتی که کاربران کامپیوتر با آن روبرو هستند سطح میز کامپیوتر می باشد. چیزی که تقریباً عمومیت دارد قرار گرفتن صفحه نمایش کامپیوتر در گوشه سمت چپ یا راست میز می باشد که پیامد آن برای کاربر گردن درد می باشد.سر در حدود ۵کیلو گرم وزن دارد، از این رو ماهیچه های گردن و شانه در طول روز تحت فشار قرار گرفته چرا که سر دائماً بین صفحه کلید که در روبروی کاربر قرار گرفته و صفحه نمایش که در گوشه میز قرار گرفته در حال چرخش می باشد.

در حالی که پهنای میز باید گنجایش کافی برای قرار دادن صفحه نمایش و صفحه کلید را در یک راستا در جلوی کاربر داشته باشد.همچنین باید فاصله ی دید مناسب برای او را تامین نماید.

صفحه نمایش نباید به کاربر خیلی نزدیک باشد، در غیر این صورت می تواند باعث سردرد و خستگی چشم شود. به عنوان یک راهنمای عمومی در صورتی که کاربر در وضعیت مطلوب و کاملاً راحتی روی صندلی اش نشسته است صفحه نمایش باید تقریباً به اندازه طول دست کشیده تا نوک انگشتان کاربر از او فاصله داشته باشد. وجود فضای کافی در جلوی صفحه کلید و روی سطح میز کار باعث می شود که کاربر زمانی که با صفحه کلید کار نمی کند مچ دست هایش برای استراحت روی سطح میز قرار گیرد.

قرار دادن کشو در زیر میز موجب کاهش آزادی حرکت کاربران شده و آنها را وادار می کند که فقط در جای مشخصی در پشت میز قرار گیرند و بهتر است میزهایی با کشوهایی که خود پایه متحرک دارند و از میز جدا هستند تهیه شوند. و میزها باید لبه گرد و مدور باشند.بعضی از میزها دارای یک قاب ضخیم هستند که در طول لبه ی اصلی جلوی میز نصب شده است. در نتیجه زمانی که کاربر می خواهد خودش را به جایگاه اصلی در پشت میز نزدیک کند، ممکن است زانوهایش به قاب مذکور برخورد کند. ایده آل این است که میز انتخاب شده فاقد قاب در ضلع روبروی کاربر باشد. و ضخامت رویه میز نباید از ۳۰ میلی متر بیشتر باشد.

• زیر پایی؛ افرادی که پس از تنظیم صندلی می توانند به طور طبیعی کف پای خود را روی زمین قرار دهند به هیچ وجه نیازی به زیر پایی ندارد چرا که در این افراد زانوها بالاتر از باسن قرار گرفته که پیامد آن ایجاد نقاط فشاری در برخی نقاط می باشد. در عوض افرادی که پس از تنظیم صحیح ارتفاع صندلی پاهایشان روی کف زمین قرار نمی گیرد احتیاج به زیر پایی دارند.

یک زیر پایی باید قابلیت تنظیم در ارتفاع را داشته باشد تا بتوانند شرایط راحتی برای انواع پاها را فراهم نمود و همچنین مکانیسم ایجاد شیب در آنها نیز باید پیش بینی شود. و روکش زیر پایی باید از مواد غیر لغزنده ساخته شود.

• گیره اوراق ؛ هدف از کاربرد گیره اوراق قرار دادن ورق ها در همان ارتفاع و فاصله از کاربر باشد که صفحه نمایش قرار دارد. که در این صورت سر مجبور به حرکت در طرفین و تحمل فشار بر ماهیچه های گردن نمی باشد.
• تکیه گاه مچ ؛ کاربران کامپیوتر نباید در حالی که مچ ها روی این قسمت هستند با کلیدهای صفحه کلید کار کنند.
• زیر ماوسی: برای حرکت راحت ماوس طراحی شده است که در نتیجه به مچ دست کاربر فشار کمتری وارد می شود.
• فیلترهای صفحه نمایش ؛ این فیلترها برای کنترل میزان انعکاس نور و خیرگی صفحه نمایش طراحی شده و استفاده از آنها در حال افزایش است. و آنچه در زمان کاربرد این فیلترها حائز اهمیت است این که باید هم فیلتر و هم صفحه نمایش در دوره های زمانی مشخص تمییز شوند.

در نوشته های بعدی به محل استقرار ایستگاه کار کامپیوتر، چگونگی استفاده از ایستگاه کار ( چگونه بنشینیم تا آسیب نبینیم) و وظایف مدیران و سرپرستان در این حوزه پرداخته خواهد شد.