فقر آهن؛ شایع ترین علت کم خونی

پروانه شریفی

کم خونی فقط فقر آهن نیست بلکه عوامل بسیاری در بروز این بیماری موثر هستند که شاید از وجود آنها بی خبر باشیم.

از عوامل ایجادکننده کم خونی می توان به کمبودهای تغذیه ای، خون ریزی، ناهنجاری های ژنتیکی، بیماری های مزمن یا مسمومیت های دارویی اشاره کرد؛ شایع ترین علت کم خونی ناشی از فقر آهن است که بیشتر در زنان دیده می شود؛ اما نوع دیگر کم خونی نشانه بیماری است که باید به آن توجه بیشتری کرد.

کم‌خونی‌ فقر آهن‌ (آنمی) عبارت‌ است‌ از کاهش‌ گلبول‌های‌ قرمز خون‌ یا ناکافی‌ بودن‌ هموگلوبین‌ در گلبول‌های‌ قرمز. این‌ کم‌خونی‌ به‌ علت‌ سایر بیماری‌ها ایجاد می‌شود بنابراین‌، برای‌ درمان‌ مناسب‌ کم خونی، علت‌ باید پیدا شود.

کم خونی به تعداد گلبول های قرمز بستگی ندارد

دکتر فریبرز مکاریان، متخصص بیماری های داخلی و فوق تخصص آنکولوژی در گفتگو با خبرنگار ما اظهار کرد: خون مجموعه ای از سلول های زنده مثل گلبول های قرمز است و این گلبول های قرمز در مغز و استخوان ساخته می شوند، داخل گلبول قرمز ماده ای است به نام هموگلوبین وجود دارد و این هموگلوبین مسئول حمل اکسیژن از ریه به محیط است که می تواند Co2 را دفع کند.

وی افزود: در صورتی که مقدار این هموگلوبین از مقدار معین کمتر شود، کم خونی است و کم خونی به تعداد گلبول های قرمز و به اندازه آن بستگی ندارد، به دلیل اینکه برخی از اشخاص ممکن است تعداد گلبول های قرمز بیشتری داشته باشند، اما در عین حال کم خون شوند، زیرا محتوای هموگلوبین آنها کم است، برخی از افراد هم ممکن است گلبول های قرمز شان بزرگ باشد، ولی کم خون باشند زیرا محتوای آن کم بوده است.

متخصص بیماری های داخلی و فوق تخصص انکولوژی افزود: چنانچه هموگلوبین مردها از ۱۴ و خانم ها از ۱۲ و بچه ها از ۱۱ کمتر شود، می گوییم کم خونی است که که تعریف بر میزان هموگلوبین خواهد بود.

علائم کم خونی

بسیاری از افراد به کم خونی مبتلا هستند بدون اینکه از این مورد آگاهی داشته باشند. خستگی های زودرس همراه با ضعف، ناتوانی جسمی و فکری، تعریق زیاد و التهاب زبان، پرخاشگری، قاشقی شدن ناخن‌ها، نازک و شکننده شدن ناخن و کم آوردن نفس در سربالایی‌ها از نشانه‌های کم‌خونی است.

مکاریان در مورد علائم کم خونی گفت: کم خونی هیچ علامت اختصاصی ندارد که بر اساس آن علامت بگوییم کسی کم خون است، نکته دیگر اینکه از مو تا ناخن نوک انگشت پا تمام ارگان های بدن نیاز به رسیدن اکسیژن دارند، چنانچه به هر علتی هموگلوبین کم شود و نتواند اکسیژن را برساند علامت ایجاد می شود و این علامت ریزش و سفید شدن زودرس مو، رنگ پریدگی گرفته، وزوز گوش، احساس خستگی در چشم، سرگیجه های اتفاقی و خفیف ،خشکی دهان، زبان صاف، تپش قلب، کوتاهی نفس، احساس دیر هضم شدن غذا، نفخ غذا، ضعف در عضلات و… را در بر می گیرد.

وی تصریح کرد: همه این موارد جزء علائم کم خونی هستند و هر کدام از این موارد می تواند علل اختصاصی دیگری هم داشته باشد، فردی که یکی از این علایم را داشته باشد باید به پزشک مراجعه کرده و آزمایش خون دهد و بر اساس آزمایش خون مشخص می شود که او کم خونی دارد.

فوق تخصص خون و آنکولوژی، کم خونی را به دو دسته کم خونی فقر آهن و کم خونی های غیر فقر آهن تقسیم بندی کرد و گفت: شایع ترین علت کم خونی فقر آهن است به این معنا که یا آهن از بدن دفع شده یا میزان آهن مورد نیاز بدن مصرف نشده است.

وی تصریح می کند: بسیاری از بیماران هستند که کم خونی دارند اما آهن بدن آنها کم نیست مثل بیماران تالاسمی!

دکتر مکاریان با اشاره به اینکه فقر آهن یک علامت است، یک تشخیص نیست، افزود: ۶۰ درصد دختران فقر آهن دارند، از این رو باید در هر سنی به علایم کم خونی توجه به پزشک مراجعه شود تا درمان های لازم صورت گیرد.

وی تاکید کرد: مصرف خودسرانه قرص آهن برای هر کم خونی اشتباه بزرگی است که بسیاری از افراد مرتکب می شوند.

متخصص بیماری های داخلی و فوق تخصص انکولوژی با اشاره به خود درمانی های اشخاص در این زمینه، خاطر نشان کرد: متاسفانه بسیار شاهد هستیم که خود درمانی هایی را افراد انجام می دهند و با دیدن یکی از علایم مدتی فرآورده آهن می خورند، در صورتی که ممکن است، مشکل فقر آهن نباشد و بیمار افزایش ذخیره آهن را در بدن ایجاد کند که این امر می تواند برای بیمار عوارضی مثل عارضه قلبی یا کبدی ایجاد کند، بنابراین تشخیص کم خونی با آزمایش خون امکان پذیر است و با دادن علایم اخطار می دهد که شخص برای گرفتن آزمایش مراجعه کند.

وی اظهار کرد: کم خونی یک علامت است و تشخیص نیست و زمانی که به شخصی گفته می شود کم خون است، باید علت کم خونی را جویا شویم و در این صورت همه عللی که گفته شد در این بیماری اثر دارند و اینکه سلول های بنیادین فردی کم می شود، ممکن است به خاطر مصرف دارو، مواد شیمیایی، عفونت های ویروسی، بیماری های کلیوی، نارسایی کلیه ها و یا علل دیگر باشد.

خانم ها شایع ترین گروه دارای فقر آهن هستند

مکاریان با اشاره به این که خانم ها شایع ترین گروهی هستند که دارای فقر آهن هستند، گفت: خانم ها بیشتر دارای فقر آهن هستند و باید بتوانیم این را به موقع تشخیص دهیم، در صورتی که نتوانیم این موضوع را به موقع تشخیص دهیم ممکن است برای خانم ها در دوران بارداری مشکل ایجاد شود که برای جنین هم مشکلاتی را به دنبال دارد و این احتمال هم وجود دارد که در آِینده نتوانیم با عوارض ایجاد شده نسبت به درمان اقدام کنیم.

متخصص بیماری های داخلی و فوق تخصص انکولوژی تاکید کرد: مهم این است که بدانیم فقر آهن و کم خونی می تواند ساعت کار مفید افراد را در جامعه کم کند، بنابراین کم خونی و خستگی زودرس کیفیت عمر افراد را پایین می آورد و شناخت کم خونی ضروری است.

وی خاطر نشان کرد: آزمایش خون آزمایش ساده ای است و توصیه می شود کسی که این علایم را دارد زودتر برای این آزمایش اقدام کند تا بتواند به خود و جامعه اش بیشتر خدمت کند.

فقرآهن یکی از شایع ترین اختلالات تغذیه ای در کشور های در حال توسعه و مهمترین نوع کم خونی تغذیه ای در کودکان و زنان، در سنین باروری است که با ایجاد گلبول های قرمز کوچک و کاهش میزان هموگلوبین مشخص می شود.

اگر چه پیامدهای اقتصادی و اجتماعی کم خونی فقرآهن به صورت کمّی محاسبه نشده ولی لازم است به این نکته توجه شود که این بیماری سبب اتلاف منابع و مراقبت های بهداشتی، کاهش بهره وری در اثرافزایش میزان مرگ و میر، ابتلا به بیماری در مادران و کودکان و بالاخره کاهش ظرفیت جسمی و روانی در بخش بزرگی از جامعه می شود