مسمومیت دارویی در صدر مسمومیت‌ها

پروانه شریفی

شیوه جدید زندگی و دسترسی آسان به انواع مواد شیمیایی، داروها، سموم و…، بدون داشتن اطلاعات کافی از نحوه نگهداری، مصرف، عوارض، خطرات و هشدارهای مربوط به این مواد، شیوع مسمومیت‌های اتفاقی و تعمدی را در جامعه به میزان زیادی افزایش داده است. باید توجه کرد که بسیاری از عوارض ناشی از بروز مسمومیت‌ها به سادگی قابل پیشگیری هستند.

دکتر غلامعلی دوروشی متخصص مسمومیت‌های بالینی در گفتگو با خبرنگار کیمیای وطن، گفت: به تمام موادی که باعث آسیب به بدن می‌شوند، سم می‌گویند، درجه بندی مواد سمی مختلف هستند ولی به طور قراردادی گفته شده هر چیزی که سمیت آن در حد آب باشد، غیر سمی است، نمک و شکر هم اندکی سمی محسوب می‌شوند، داروهای ضدعفونت، مسکن‌ها، آنتی‌بیوتیک‌ها هم سمی هستند، در درجات بعدی سموم خطرناک‌تر قرار دارند مانند سیانور و… .

دوروشی ادامه داد: در هر صورت ما در جامعه با انواع و اقسام سموم برخورد داریم، این سموم تأثیر مختلفی بر بدن انسان‌ها دارند و این تفاوت‌ها به علائم مختلفی بستگی دارد. به عنوان نمونه راه تماس که خیلی مهم است، به این معنی که بعضی از سموم اگر از طریق بعضی راه‌ها به بدن منتقل شوند از بین می‌روند و غیر سمی محسوب می‌شوند، مثلاً اگر کسی سم مار را بخورد، که کوچکترین مقدارش هم کشنده است ولی چون در معده می‌رود اثر خود را از دست می‌دهد و سمی نخواهد بود.

وی افزود: بعضی از سموم جذب پوستی دارند مانند حشره‌کش‌ها، سم پاشی‌ها در باغ‌ها و درختان که اگر روی پوست ریخته شوند جذب می‌شوند و ممکن است کشنده هم باشند.

متخصص مسمومیت‌های بالینی با بیان این‌که سموم در بدن اطفال و سالمندان زودتر جذب می‌شوند و خطرناک‌تر هستند، تصریح کرد: در اطفال به دلیل این که بدنشان تکامل پیدا نکرده و نمی‌توانند سم را به خوبی دفع کنند، حساس‌تر هستند و کوچک‌ترین مقدار سم ممکن است آن‌ها را از بین ببرد، حتی داروهایی وجود دارد که در صورت مصرف کودکان، کشنده هستند. در افراد مسن هم چون کبد و کلیه‌هایشان دیگر قابلیت زیادی ندارد، خطرناک است، همچنین تعداد تنفس و ضربان قلب در کودکان و افراد مسن نسبت به بالغین بالاتر است، وقتی تنفس تند باشد زودتر گازهای سمی به مغز رسیده و عمل می‌کند.

دوروشی بیان داشت: مسمومیت‌ها انواع مختلفی مانند جنایی، شغلی، اتفاقی و خودکشی دارند، در کشور ما و سایر نقاط جهان ساده‌ترین راه خودکشی استفاده از داروها و سموم است، آمار مسمویت‌های جنایی کم است در حالی که در گذشته شایع‌ترین راه بوده است. همچنین داروهای خواب‌آور و داروهای ضدافسردگی جزء داروهایی هستند که برای خودکشی استفاده می‌شود، مسمومیت با انواع مخدرها در تمامی استان‌های کشور جزء شایع‌ترین موارد استفاده شده است.

وی با بیان این‌که اگر در منزل با مواردی روبرو شدید باید به مسمویت شک کنید، خاطر نشان کرد: فردی که یک‌باره دچار کاهش هوشیاری خصوصاً در افراد جوان و کودکان می‌شود، یا وقتی با علائمی غیرقابل توجیه روبرو شدید مثلاً ضربان قلب نامنظم یا تنفس غیرعادی.

این متخصص مسمومیت‌های بالینی در تشریح ایمن سازی منازل، گفت: داروهای مصرفی افراد خانواده را دور از دسترس کودکان نگهدارید، از قرار دادن دارو در کیف دستی پرهیز کنید تا مانع خورده شدن دارو توسط کودکان شود. در سالمندان مسمومیت دارویی بسیار شایع و البته خطرناک است، تشابه ظاهری شکل داروها، ابتلا به فراموشی، عدم اطلاع از نام داروها، بی سوادی یا کم‌سوادی و یا خوانا نبودن مقادیر مصرفی دارو مندرج روی جعبه دارویی ممکن است منجر شود تا سالمندان داروی خود را به اشتباه یا به‌طور تکراری مصرف می‌کنند.

دوروشی ادامه داد: یکی از مهم‌ترین نکات در تشخیص و معاینات مسمومیت‌ها، اندازه مردمک‌ها است، در اندازه طبیعی مردمک‌ها ۲ تا ۵ میلی هستند اگر تنگ‌تر یا گشادتر شد، شک مسمویت را بیشتر می‌کند، در مسمومیت با مخدرها، مردمک‌ها معمولاً تنگ می‌شوند ولی بعضی داروها باعث گشادی مردمک‌ها می‌شوند.

وی افزود: انواع داروها در منازل نگهداری می‌شود، داروهای خواب‌آور، ضد تشنج، ضدافسردگی، قلبی و عروقی، فشارخون، داروهای ضد درد و سرماخوردگی از موارد شایع هستند که هر فردی ممکن است به اشتباه دز بالایی مصرف کند که باید به شدت مراقب بود، همچنین داروها و مواد شوینده، باید از دسترس کودکان دور نگه داشته شود چرا که اگر کودکی فقط مقدار کمی از این مواد را مصرف کند تا آخر عمر دچار مشکل می‌شود.

این متخصص مسمومیت‌های بالینی با اشاره به موارد دیگری از مسمویت ها، گفت: گیاهان آپارتمانی اغلب سمی هستند، گیاهان که خودشان در باغچه رشد می‌کنند هم می‌توانند به شدت سمی باشند، نکته دیگر این که با گرم شدن هوا، حشرات سمی زیاد می‌شود که خوددرمانی به هیچ عنوان جوابگو نیست و حتماً باید گزیدگی‌ها توسط پزشک معاینه و درمان شود.