کلاهک‌های مرگ

محمدجواد روحانی فر

با اتفاقاتی که در چند روز گذشته بر اثر مصرف قارچ Amanita virosa یا کلاهک مرگ رخ داد و منجر به مسمومیت و کشته شدن تعداد زیادی از هموطنانمان شد لازم است نکاتی در مورد این قارچ مورد بررسی قرار گیرد.

شاید این سؤال در ذهن شما ایجاد شده باشد که چرا باید شخصی چنین قارچی را مصرف کند بدون آن که متوجه سمی بود آن شود و آیا با کمی احتیاط و دقت می‌توان همهٔ قارچ‌های سمی را شناخت؟

تعداد قارچ‌هایی که برای انسان سمی هستند بسیار زیاد است و باید گفت که نمی‌توان همهٔ آن‌ها را به سادگی شناخت. علت این که این نوع به خصوص از قارچ تا این حد خطرناک و مرگ بار است فقط به میزان سمی بودن و قدرت سم موجود در آن بستگی ندارد چرا که بسیاری از گونه‌های دیگر قارچ نیز دارای سم‌های خطرناکی هستند که بعضی از آن‌ها سم اعصاب است و اثر بسیار سریع‌تری نسبت به سم آمانیتا ویروسا دارد.

در این جا این سؤال پیش می‌آید که پس به چه علت این قارچ تا این حد خطرناک است. هرچند که سم آمانیتین بسیار قوی است و از طرفی با پختن و حرارت دیدن و حتی خشک شدن هم از بین نمی‌رود اما، علت اصلی شهرت این قارچ به کلاهک مرگ در فریبنده بودن آن نهفته است.

این قارچ در مراحلی از زندگی خود شباهت بسیار زیادی به قارچ‌های خوراکی دارد. رنگ سفید و ظاهر سادهٔ آن به هیچ وجه نشان دهندهٔ سمی بودن آن نیست و هرگز نمی‌توان با دیدن آن به سمی بودنش پی برد. در واقع دلیل این که این قارچ منجر به مسمومیت‌های زیاد و گاها وسیع می‌شود نیز همین است.

می‌توان گفت تقریباً تمامی کسانی که بر اثر این قارچ مسموم شده‌اند آن را با قارچ خوراکی اشتباه گرفته‌اند.

فردی که قارچ را خورده است هرگز به ذهنش هم نمی‌رسید که سمی باشد. از طرفی علائم مسمومیت حداقل پنج شش ساعت بعد از خوردن قارچ خود را نشان می‌دهند که به نوبه خود همین موضوع باعث می‌شود هیچ کس به مسمومیت با قارچ شک نکند و فرد گمان می‌کند که دچار یک مسمومیت غذایی ساده شده است. در نتیجه نیازی به مراجعه به پزشک نمی‌بینید.

مراجعه به پزشک زمانی صورت می‌گیرد که حال بیمار بسیار وخیم شده و درمان‌های سرپایی و علامتی که خود فرد انجام داده است بی اثر بوده است. در این زمان چند ساعت از مصرف قارچ و مدتی نیز از بروز علائم اولیهٔ مسمومیت گذشته و در این مدت فرصت کافی برای جذب میزان زیادی از سم وجود داشته است.

علت مشکل بودن درمان این نوع مسمومیت و گاهی مرگ بر اثر آن نیز همین است. فرد زمانی متوجه مسمومیت خود می‌شود که بسیار دیر است و کار به جاهای دشوار کشیده است.

از طرفی به خاطر دلایلی که در بالا گفته شد گاهی مصرف دسته جمعی این قارچ نیز مشاهده می‌شود که منجر به مسمومیت‌های دسته جمعی می‌شود.

به طور خلاصه و جمع بندی می‌توان گفت ظاهر ساده و معمولی این قارچ و روند آرام و خزندهٔ مسمومیت بر اثر مصرف آن باعث می‌شود که مراجعه به پزشک و تشخیص مسمومیت بسیار دیرهنگام انجام پذیرد که این خود از مهمترین علل مشکل ساز بودن این نوع مسمومیت است.

با توجه به وجود خطر مسمویت با چنین قارچی بهتر است از مصرف قارچ‌های خود رو، خود داری کنیم و بر این باور نباشیم که به راحتی می‌توانیم قارچ‌های سمی را بشناسیم. زیرا همانطور که گفته شد این قارچ بسیار شبیه به قارچ‌های خوراکی است و ظاهری ساده دارد.

در صورت تماس با قارچ‌های خود رو بهتر است دست‌های خود را با آب و صابون بشویید.

در صورتی که شخصی چند ساعت بعد از مصرف قارچ (۵ الی ۱۲ ساعت بعد) دچار علائمی مانند تهوع، استفراغ و اسهال شد باید بلافاصله به مراکز درمانی مراجعه کند و به پزشک معالج اعلام کند که قارچ مصرف کرده است. باید از خود درمانی پرهیز کرد و وقت را هدر نداد.

در صورتی که فاصله تا مراکز درمانی زیاد باشد می‌توان از قرص ذغال فعال استفاده کرد که باعث می‌شود جذب باقی ماندهٔ سم از معده به تأخیر بیافتد -که البته فاصلهٔ چند ساعته بین مصرف تا بروز علائم باعث می‌شود این کار خیلی اثر بخش نباشد و فقط ممکن است به میزان اندکی برای شما زمان بخرد- و باید با اورژانس تماس گرفت. در صورتی که قرص ذغال در دسترس نباشد می‌توان از تکه‌های ذغال سرد شده نیز استفاده کرد که باعث تأخیر در جذب باقی ماندهٔ سم موجود در معده می‌شود (می‌توان ذغال را با مقدار کمی آب خمیر کرد و یا آن را به شکل قطعات کوچک بدون لبهٔ تیز و برنده در آورد و به خورد فرد بیمار داد). هرچند که استفاده از ذغال به دلیل امکان ایجاد عوارض گوارش شدید توصیه نمی‌شود، و تنها در صورتی که فاصلهٔ شما تا مراکز درمانی یا داروخانه بیش از حد زیاد باشد به عنوان آخرین راه مطرح است.

در نهایت در چنین مواردی از خود درمانی (نبات داغ، رانیتیدین و …) پرهیز کرده و فوراً به مراکز درمانی مراجعه کنید و در صورت امکان در هنگام مراجعه به مراکز درمانی نمونهٔ باقی ماندهٔ قارچ مصرف شده را برای تشخیص دقیق‌تر با خود داشته باشید.