فاکتورهای اصلی توسعه صادرات با ارزش افزوده بالا در ایران چیست؟

صادرات همواره به عنوان موتور محرکه هر اقتصاد و رمز بقای کشورها در بازارهای جهانی است و نقشی بسزا در اقتصاد جهانی ایفا می نماید. با تقویت ظرفیت های تولید و ایجاد ظرفیت های جدید و البته با هموار ساختن مسیر، توسعه صادرات با ارزش افزوده بیشتر فراهم شود.

با توجه به سند چشم انداز ۲۰ ساله، صادرات غیرنفتی باید به گونه ای افزایش یابد که باعث اتکای کشور به صادرات محصولات غیر نفتی  شود.  البته سالهاست که مسائلی همچون بهره وری پایین، بالا بودن هزینه های مالی تولید، چالش های رقابتی و ایجاد محدودیت های قانونی در روند صادرات مانع از دستیابی به این اهداف شده و تاثیرات منفی به همراه آورده است.

آمارها نشان می دهند در طول برنامه چهارم و با اجرای برنامه های حمایتی دولت از صادرات، صادرات کالاهای غیرنفتی به میزان ۱۴۹ درصد از اهداف برنامه چهارم پیشی گرفته است. در این میان لزوم توجه دولت به صادرات خدمات با فناوری بالا ضروری به نظر می رسد. اعطای تسهیلات ارزان قیمت، حذف عوارض مختلف ارائه خدمات با فناوری بالا، تبلیغ خدمات با فناوری بالا در بازارهای هدف، تشکیل نمایشگاه های خدمات ایرانی از جمله مواردی است که می‌تواند به رونق صادرات خدمات با فناوری بالای کشور کمک کند.

این نکته چنان با اهمیت است که حضرت آیت الله خامنه ای، رهبر معظم انقلاب اسلامی در بند ۱۰ ابلاغ سیاست های کلی اقتصاد مقاومتی نیز بر حمایت همه جانبه‌ هدفمند از صادرات کالاها و خدمات به تناسب ارزش افزوده و با خالص ارزآوری مثبت از طریق تسهیل مقررات و گسترش مشوق‌های لازم، گسترش خدمات تجارت خارجی و ترانزیت و زیرساخت‌های مورد نیاز، تشویق سرمایه گذاری خارجی برای صادرات، برنامه ریزی تولید ملی متناسب با نیازهای صادراتی، شکل‌دهی بازارهای جدید، و تنوع بخشی پیوند‌های اقتصادی با کشورها به ویژه با کشورهای منطقه، استفاده از ساز و کار مبادلات تهاتری برای تسهیل مبادلات در صورت نیاز، ایجاد ثبات رویه و مقررات در مورد صادرات با هدف گسترش پایدار سهم ایران در بازارهای هدف تاکید فرموده اند.

در همین راستا به سراغ مسعود دانشمند، دبیرکل خانه اقتصاد ایران و عضو هیأت رئیسه سابق اتاق بازرگانی ایران می‌رویم و نظر وی را در این خصوص جویا می‌شویم:

• جناب آقای دانشمند، با توجه به ابلاغ سیاست‌های اقتصاد مقاومتی توسط مقام معظم رهبری، به نظر شما برای حمایت همه جانبه‌ و هدفمند از صادرات کالاها و خدمات برای رسیدن به یک ارزش افزوده بالا  با خالص ارزآوری مثبت چه باید کرد؟

تولید صادرات محور یکی از پایه های اصلی اجرای اقتصاد مقاومتی است که می‌تواند توجیه اقتصادی داشته باشد و برای تحقق آن لازم است مقررات زدایی انجام شود. در حال حاضر مقرراتی مرتبط با صادرات که وضع شده است که بسیار دست و پاگیر هستند، مقررات زدایی باید به این معنا باشد که تمام مقررات زائدی که در زمینه صادرات داریم، همه را از بین ببریم و شرایط را تسهیل کنیم.

عامل مهم دیگری ایجاد یک ثبات در بازار به خصوص بازار ارز است. با ثبات در بازار ارز این اطمینان خاطر به وجود می آید که صادرکننده با قدرت بشتری وارد صحنه شود. صادرکننده باید مطمئن باشد که اگر امروز به فکر صادرات کالایی افتاد، فردا به هر دلیلی صادرات آن کالا ممنوع نشود. در یک جمع بندی می توان گفت ثبات در بازار، ثبات در نرخ ارز، مقررات زدایی و اطمینان خاطر دادن به صادرکننده فاکتورهایی هستند که می توانند به توسعه صادرات و ایجاد یک ارزش افزوده کمک کنند. بخش خصوصی اگر فضای مساعد، ثبات قوانین و اطمینان از برنامه های دولت برای آینده را ببیند می‌تواند برای سال های آینده برنامه ریزی کند و به پایداری برسد.

برای اینکه بتوانیم از خام فروشی به سمت نیمه آماده و آماده فروشی حرکت کنیم باید زمینه های سرمایه گذاری برای فرآوری کالاهای صادراتی را به وجود آوریم. این زمینه‌ها به خودی خود به وجود نمی آیند مگر اینکه تا مقدار زیادی ثبات در بازارها ایجاد کنیم. با فراهم کردن شرایط طبیعی است که صادرکنندگان خودشان به سمتی حرکت می کنند که بتوانند با فرآوری کالاها آن ها را با ارزش افزوده بیشتری به فروش رسانند. به عنوان مثال اگر قرار است من صادرکننده سیمان صادر کنم، باید این اطمینان خاطر را داشته باشم که با به وقوع پیوستن هر پدیده و اتفاقی از صادر شدن کالای من جلوگیری به عمل نمی آید. اگر این کارها را کنیم موفق می شویم، اما گر صادرکننده مطمئن نباشد، در بازار به صورت یک بار مصرف مطرح می شود.

• چگونه می‌توان سرمایه‌گذاران خارجی را برای ورود به بازارهای صادراتی کشور تشویق کرد؟

تشویق سرمایه گذاران خارجی برای صادرات در اولین قدم نیازمند ثبات بازار داخلی است. باید شرایط به گونه‌ای فراهم شود تا سرمایه‌گذاران خارجی به این باور برسند که در ایران امکان کار درازمدت و امنیت لازم وجود دارد.

• تاکنون چه اقداماتی از سوی مسئولین و دولت در این خصوص انجام شده است؟

متاسفانه تاکنون نه تنها هیچ گونه کار موثری در زمینه فراهم شدن شرایط برای توسعه صادرات انجام نشده است بلکه مقررات را سفت و سخت تر نیز کرده اند.  البته درست است از زمانی که آقای روحانی آمدند، پیمان ارزی صادرات را برداشته شد که این یک اقدام مثبت بود اما لازم است قدمهای دیگری نیز بردارند.

• در حال حاضر چه موانعی بر سر راه صادرکنندگان وجود دارد؟

یکی از موانع عمده برای صادرات کالا، فعالیت های بورس کالا است. باید مقررات بورس کالا را بردارند. بالاخره هر کسی که کالای را در بورس برای صادرات خریداری می کند، دیگر این مسئله که چه کسی می‌خواهد این کالا را صادر کند، ارتباطی به بورس کالا ندارد. فروشنده قیمت کالا را بر اساس قیمت صادراتی دریافت کرده است و من خریدار اگر نمی توانم صادر کنم این حق را دارم که کار را به کس دیگری واگذار نمایم. اما مقرراتی را در بورس کالا به وجود آورده اند که برای همه صادرکنندگان گرفتاری به وجود آورده است. یا بورس کالا را باید حذف کنیم و یا از آن مقررات زدایی نموده و شرایط را تسهیل کنیم.

• یکی از راهکارهای توسعه صادرات، استفاده از ساز و کار مبادلات تهاتری برای تسهیل مبادلات است. نظر خود را در این ارتباط می‌فرمایید؟

تهاتر به این معناست که من کالایی بدهم و در مقابلش کالایی بگیرم. تهاتر کار دولت هاست و قرار بر این است که دخالت دولت ها کم شود. خب چگونه باید قیمت گذاری و ارزش گذاری کنیم تا بتوانیم مطمئن کالایی را صادر کرده و یا وارد کنیم. یعنی صادرات در مقابل واردات. به اعتقاد من اینکار جوابگو نیست، چرا که ورادات و صادرات دو حوزه متفاوت هستند و احتیاج به تخصص خاص خود را دارند. با نبود این تخصص طبیعتا هم در صادرات و هم واردات هرینه‌ها افزایش پیدا می‌کنند و این به ضرر است.

• صادرات چه کالاهایی ارزآوری بیشتری به دنبال دارد؟

صادرات تمام کالاها ارزآوری مثبت به دنبال دارند. کسی که کالا را صادر می کند، حتما به تمام جوانب آن توجه کرده است. چه پتروشیمی باشد و چه محصولات معدنی، غذایی، خشکبار، فرش و سایر محصولات.

• متاسفانه در حال حاضر بسیاری از کالاهای صادراتی ما با برندهای خارجی انجام می‌شوند، دلیل این امر چیست و چه باید کرد؟

بله برخی کالاها همچون زعفران اینگونه اند. ما باید در بازار برندسازی انجام دهیم تا بتوانیم کالا را در بازار با نام خود بفروشیم. البته این یک کار، فعالیتی مستمر است. صادرکننده باید این اطمینان خاطر را داشته باشد تا زمانی که برندی را به ثبت می رساند، بتواند سال‌های سال با آن برند کار کرده و کالا یش را صادر کند. با ثبات در بازار به خودی خود برندسازی شکل می گیرد و دیگر لازم نیست ما زعفران را فله‌ای به اسپانیا بفرستیم و در آنجا با نام کشور اسپانیا به بازارهای مصرف برسد.

• بازارهای هدف ایران برای صادرات را عمدتا چه کشورهایی تشکیل می‌دهند؟

در شرایط فعلی کالاهای ما عمدتا به ترکیه، امارات و چین فرستاده می شود. چین یک مصرف کننده است اما کشوری مانند امارات خود مصرف کننده نیست و تنها پایگاهی برای صادرات مجدد می باشد. متاسفانه تحریم‌ها تا حدودی تاثیر منفی بر صادرات ما گذاشته است و اگر موضوع تحریم بانکی حل شود، ما خود می توانیم کالا را به صورت مستقیم به بازار هدف برسانیم. “به نقل از خبرگزاری دانشجو”