ناتوانی هوشی و رشدی؛ تعریف و طبقه بندی

خدیجه توسلی دینانی

دکتر قاسم نوروزی دارای دکتری روانشناسی و آموزش کودکان استثنایی و فوق تخصص روانشناسی و آموزش کودکان استثنایی از دانشگاه شفیلد انگلستان، عضو هیئت علمی گروه روانشناسی و آموزش کودکان با نیازهای ویژه دانشکده روانشناسی و علوم تربیتی دانشگاه اصفهان هستند، آنچه پیش رو دارید گفت‌وگوی کیمیای وطن با دکتر نوروزی در مورد افراد با ناتوانی هوشی و رشدی است.

تعریف ناتوانی هوشی و رشدی

دکتر قاسم نوروزی فوق تخصص کودکان استثنائی در تعریف ناتوانی هوشی و رشدی می‌گوید: ناتوانی هوشی و رشدی به کنش عمومی هوش گفته می‌شود که به‌طور معنی‌دار یا قابل ملاحظه‌ای کمتر از حد متوسط عمل کرده، با نقایصی در رفتار سازشی توام بوده و این اختلالها در دوران رشد و تحول پدید می‌آید.

وی ادامه داد: این تعریف شامل سه مفهوم است: مفهوم اول پایین بودن کنش عمومی هوش یا کارکرد ذهنی در حد معنی‌دار یا قابل ملاحظه: از این نظر، هر کودکی که بر اساس انجام آزمون‌های هوشی استاندارد شده، هوشبهرش حداقل دو انحراف معیارکمتر از متوسط یا میانگین باشد، کودک با ناتوانی هوشی و رشدی محسوب می‌شود.

فوق تخصص کودکان استثنائی افزود: مفهوم دوم نارسایی در رفتار سازشی اشاره دارد به داشتن اختلال در دو یا چند مهارت از ده مهارت سازشی شامل: ارتباط، مراقبت از خود، زندگی خانوادگی، مهارت‌های اجتماعی، بهره‌برداری از منابع اجتماعی، خودمختاری، کارکرد تحصیلی، کار، اوقات فراغت و تفریح، بهداشت و ایمنی.

نوروزی با اشاره به مفهوم سوم، تصریح کرد: انجمن ناتوانی هوشی و رشدی آمریکا سن بروز ناتوانی هوشی و رشدی را پیش از ۱۸ سالگی معین کرده است. ناتوانیهای رشدی، کم توانی ذهنی و یا جسمی هستند که در هنگام تولد یا در دوران کودکی و سالهای رشد و نوجوانی تشخیص داده می‌شوند.

طبقه‌بندی افراد با ناتوانی هوشی و رشدی

فوق تخصص روانشناسی کودکان استثنایی اشاره داشت: در زمینه طبقه‌بندی افراد با ناتوانیهای هوشی و رشدی طبقه‌بندیهای زیادی از دیدگاههای مختلف انجام شده است. مثلا هاردمن و همکارانش، ناتوانی هوشی و رشدی را بر اساس چهار معیار شامل شدت شرایط، انتظارهای آموزش‌پذیری، توصیف‌کننده‌های پزشکی، نوع و میزان حمایت مورد نیاز تقسیم کرده‌اند.

وی ادامه داد: ناتوانی هوشی و رشدی براساس شدت شرایط به چهار گروه تقسیم می‌شود که شامل ناتوانی هوشی و رشدی خفیف با هوشبهر ۵۵ تا ۷۰، ناتوانی هوشی و رشدی متوسط با هوشبهر ۴۰ تا ۵۵، ناتوانی هوشی و رشدی شدید با هوشبهر ۲۵ تا ۴۰، و ناتوانی هوشی و رشدی عمیق با هوشبهر ۲۵ و کمتر می‌گردد.

دکتر نوروزی افزود: ناتوانی هوشی و رشدی براساس انتظارهای آموزش پذیری شامل سه گروه آموزش‌پذیر (هوش بهر ۵۵ تا ۷۰)، تربیت‌پذیر (هوش بهر ۴۰ تا ۵۵)، حمایت‌پذیر (هوش بهر زیر ۴۰) می‌باشد.

خصوصیات افراد آموزش‌پذیر

این استاد دانشگاه با اشاره به خصوصیات افراد آموزش‌پذیر، گفت: از نظر ظاهری تفاوت چندانی با همسن و سالان خود ندارند، تشخیص آنان قبل از دبستان مشکل است، در زمینه تحصیلات مدرسه‌ای از کلاس دوم تا پنجم پیشرفت می‌کنند، آنها می‌توانند مهارتهای بنیادی خواندن، نوشتن و حساب کردن را بیاموزند، از نظر مهارتهای سازگاری اجتماعی با حمایت ادواری یا محدود پیشرفت زیادی داشته باشند و نهایتا با آموزش ویژه می‌توانند در زمینه‌های مختلف به استقلال فردی، خودحمایتی، اشتغال و خودکفایی اقتصاد کامل برسند.

خصوصیات افراد تربیت‌پذیر

فوق تخصص روانشناسی کودکان استثنایی با اشاره به خصوصیات افراد تربیت‌پذیر، خاطر نشان کرد: توانایی یادگیری مهارتهای بنیادی در مدرسه را ندارند و قادر به تحصیلات کلاسیک نیستند، توانایی یادگیری مهارتهای خودمراقبتی را دارند، قادر به یادگیری مهارتهای خودیاری، ارتباطی و اجتماعی هستند، فقط می‌توانند در محیطهای خارج از مدرسه تربیت شوند، نیاز به حمایت گسترده برای سازگاری با محیط اجتماعی را دارند، با حمایت گسترده قادر به انجام کارهای درآمدزا از جمله اشتغال حمایت شده را دارند.

خصوصیات افراد حمایت‌پذیر

دکتر نوروزی خصوصیات افراد حمایت‌پذیر را اینگونه بیان می‌کند: قادر به آموزش در مدارس عادی و استثنایی نیستند، دربرآوردن نیازهای اساسی خود ناتوان هستند، نیاز به مراقبت ویژه و نگهداری در یک محل خاص دارند، اکثرا دچار بیماریهای متعدد هستند، زندگی نباتی و گیاهی دارند، دارای معلولیتهای چندگانه هستند. از نظر حسی، جسمی، حرکتی، شناختی، عاطفی و هیجانی دچار معلولیت هستند، از نظر جسمی معلولیتهای شدید دارند و مستعد ابتلا به بیماریهای عفونی هستند، غالبا دارای بیماریهای ریوی، قلبی و گوارشی هستند، اکثرا فاقد گفتار می‌باشند و میزان مرگ‌ومیر در این گروه زیاد می‌باشد.