اسلام و محیط زیست

فرهنگ غنی اسلام برای کلیه شئون و روابط انسانی، برنامه و مقرراتی وضع نموده است که در همه زمان‌ها و در هر مکانی پاسخگوی نیاز‌های بشری است
و می‌تواند انسان‌ها را در هر دوره‌ای به رشد و کمال رهنمون باشد؛ مشروط بر اینکه گزینشی از مقررات و برنامه‌ها استفاده نشود؛ بلکه برنامه‌ها و قوانین و مقررات تمام‌عیار اجرایی شود. بدون تردید در دل فرهنگ
و برنامه‌های اسلام و در آیات و احادیث و سایر منابع، در باره آب، زمین، پاکی و ناپاکی
آتش‌سوزی و مسایلی از این قبیل، احکام زیادی به چشم می‌خورد که به کمک آن‌ها می‌توان مقررات دقیقی برای مسایل محیط زیست به دست آورد. از پیامبر اکرم(ص) روایت شده است که حضرت فرمود: «تحفظو من الارض فانها امکم»؛ یعنی از زمین به‌درستی حفاظت کنید که مادر شماست.

این کلام پرمغز برای نشان دادن اهمیت محیط زیست در اسلام کافی است؛ زیرا زمین را به مادر که دوست‌داشتنی‌ترین برای همه انسان‌هاست تعبیر و تشبیه فرموده تا قرین به ذهن باشد
و برای همه قابل درک؛ از طرفی توصیه به حفاظت آن نموده‌اند و در جایی بهداشت و رعایت اصول بهداشتی – فردی و اجتماعی – را که مهم است از نشانه‌های ایمان برشمرده‌اند (النّظافه من الایمان) .
همچنین در قرآن درباره آباد کردن زمین
و پایداری محیط زیست آمده است: «هُوَ اَنشَاَکُم مِّنَ الاَرْضِ وَاسْتَعْمَرَکُمْ»؛
خداوند شما را در زمین خلق کرد و شما را به عمارت و آباد کردن زمین گماشت.
لذا هرگونه تخریب از نظر اسلام ناپسند و غیرقابل قبول است. انسان مامور به آبادانی است. حال آن کسانی که به شیوه‌های مختلف زمین و منابع طبیعی را با جنگ و … تخریب می‌کنند، از هیچ فرهنگی برخوردار نیستند. اسلام می‌گوید همه آنچه خلق شده برای استفاده انسان است؛ اما به گونه‌ای که درست استفاده شود و نه اینکه شیوه استفاده، نابودگر باشد.
در اهمیت محیط زیست، پیامبر اکرم(ص) می‌فرماید: «ان قامت علی احدکم القیامه و فی یده فسیله فلیغرسها»؛
اگر قیامت برپا شود و در دست کسی نهالی باشد
باید آن را بکارد.
بر اساس آموزه‌های دینی، انسان مسلمان باید خود را در هر مکان و موقعیتی، نگهدارنده و پاسدار امانت‌ها و نعمت‌ها از جمله محیط زیست انسانی بداند. پیشگیری از نابودی
و تلف شدن طبیعت نیز با رعایت امانتداری و حفاظت امکان‌پذیر است. آلودگی محیط زیست بر کیفیت و چرخه طبیعی اثر می‌گذارد و پیامدهای زیان‌باری برای زندگی انسان، حیوان
گیاه و بناها دارد.
در جهان امروز، مسئله آلودگی، یکی از مهم‌ترین و حادترین مشکلات تمدن انسانی است و نقش انسان در آلودگی محیط زیست بسیار چشم‌گیر است. طبیعت، برای بقای نسل بشر آفریده شده است و پیوندی ناگسستی میان انسان و طبیعت وجود دارد.
خدای متعال انسان را خلیفه الله معرفی می‌کند و او را به فراگیری معارف دینی، آباد ساختن زمین و نجات آن از هر گونه تباهی
و تیرگی فرامی‌خواند. مقصود از زمین، گستره زیست بشر است که از عمق دریا تا اوج سپهر
را در برمی‏گیرد؛ بنابراین، فرهنگ زیست‌محیطی با مقام برین جانشینی خدا آمیخته است.
آن کس که به جای پالایش هوا، آن را می‏آلاید و عوض مرمّت زمین، آن را ویران می‏کند و به جای غرس نهال به قطع درخت می‏پردازد
و به جای سالم‌سازی دریا و صحرا، از آلوده کردن آن‏ها اِبایی ندارد، چنین فارغ بی‏فروغی بی‏دریغ دروغ می‏گوید که خویشتن
را خلیفه خدا می‏شمرد.
منظور از عمارت زمین، تامین اصول زیست‌محیطی برای حیات انسانی است؛ اما افسوس که امروز فاجعه بسیار عمیق است. انسان امروز، فرداى بشر
را نیز تباه کرده و به تمدنى آویخته و با تمدنى همراه شده یا ناگزیر همراهش کرده‌اند که در حال نابودی منابع اصیل زیست‌محیطی است.
متاسفانه دنیای صنعتی امروز با تخریب جنگل‌ها و نابودی فضاهای سبز و پژمردگی و مرگ گل و گیاه روبه‌روست. پیشرفت بی‌رویه صنعت، همان‌گونه که صفا، یک دلی و پیوندهای استوار خانوادگی را از مردم صنعت‌زده گرفته و روانشان را رنجور
و افسرده ساخته است، آخرین روزنه‌های امید
را نیز که جنگل‌ها و دشت‌های خرم
و مزرعه‌های سرسبز بود، تباه ساخت و انسان
را در میان آهن‌های خشن، دیوارهای بتونی و دود و آلودگی‌های گوناگون صنعتی، بی‌کس و تنها رها کرد. اکنون انسان‌های بی‌شماری به سرگردانی
پریشان‌حالی و افسردگی دچار شده‌اند که نتیجه شوم و ناخواسته جهان صنعتی است و آرام‌آرام به فاجعه‌ای انسانی تبدیل می‌شود.
گفتنی است که دانشمندان، آفات صنعتی را بیش از بلاهای طبیعی دانسته‌اند. بر این اساس، احیای دوباره محیط زیست و برگرداندن سرزندگی و شادابی زمین به آن، عامل مهمی ‌در ایجاد روحیه نشاط
و امید در انسان‌هاست و به تعبیری منار را دزدیدند
اما از قبل چاهش را نکندند؛ زیرا قطعا می‌شد در دنیای صنعتی نیز محیط زیست را حفاظت
و نگهداری و پاسداری کرد و از صنعت نیز بهره گرفت.
سخن آخر اینکه برای نجات بشر باید محیط زیست
را احیا کرد. باز هم تاسف از اینکه شنیده می‌شود متولیان محیط زیست از مواضع قانونی و اصولی تحت تاثیر فشار‌ها، عقب‌نشینی می‌کنند و در محدوده ممنوعه باعناوین طرح توسعه و… مجوز صادر می‌شود که این فاجعه‌ای بزرگ و غیرقابل تصور است.