امپریالیسم فرهنگی شیوه نوین استعمار

مهدی محمدی

تمام جوامع پیشرفته به طریقی به دنبال کسب منافع و نفوذ خود در سایر کشورها و جوامع هستند. این نفوذ در ابعاد گوناگونی انجام می‌پذیرد که می‌توان به نفوذ سیاسی، اقتصادی، فرهنگی و حتی نفوذ در قالب جنگ فیزیکی اشاره کرد. امروزه استعمارگران به دنبال کسب منافع خود بدون اتلاف انرژی و هزینه زیاد هستند به شیوه‌ای که باید گفت سیاست استعمار امروز با پنبه سر بریدن است. امپریالیسم فرهنگی مدرن‌ترین و قدرتمندترین نوعی از استعمار است که با رخنه‌های متعدد در ابعاد گوناگون سعی در ایجاد نفوذ و تهاجم با کمترین دخالت مستقیم مهاجم است.

فرهنگ و هجمه در آن

فرهنگ، مجموعه پیچیده‌ای شامل دانستنی‌ها، اعتقادات، هنرها، اخلاقیات، قوانین، عادات و هرگونه توانایی که به‌وسیله انسان، به‌عنوان عضو جامعه، کسب شده است می‌باشد. مقام معظم رهبری می‌فرمایند: «امروز قدرتِ ابرقدرت‌ها، بیش از آنچه که در بمب هسته‌ای‌شان یا در ثروت‌های انباشته در بانک‌هایشان باشد، در قدرت تبلیغاتی آن‌هاست، در صدای بلند آن‌هاست که به همه جا می‌رسد. شیوه‌های تبلیغاتی را هم خوب بلدند. در کار تبلیغات انصافاً پیشرفت هم کرده‌اند. امروز غربی‌ها، چه در اروپا، چه در آمریکا، در کار تبلیغات، شیوه‌های مدرن و بسیار پیشرفته‌ای را یاد گرفته‌اند و بلد شده‌اند؛ ما در این جهت عقب‌ایم. با این شیوه‌های تبلیغی، با جنجال، با فرستادن انبوه حرف‌های خلاف واقع، سعی می‌کنند فضای جوامع را دگرگون کنند و تأثیر بگذارند؛ باید به این نکته توجه داشت، باید این را مراقب بود. امروز وظیفه جوان‌های ما از این جهت سنگین است؛ نه فقط خودتان باید حقیقت را تشخیص دهید، بلکه باید فضا و محیط پیرامونی خودتان را هم با بصیرت کنید و برای آنها هم قضایا را روشن کنید».

فرهنگ هر جامعه بشری در ارتباط با هویت فردی اعضای آن است و چه بسا تأثیر گذاری بالایی در عقاید و نوع تصمیم گیری اعضا خواهد داشت، لذا استعمارگران بدین نتیجه رسیده‌اند که برای عبور آسان از سدهای دفاعی جامعه هدف بهترین روش تغییر تدریجی در فرهنگ ایشان خواهد بود که هویت آنان را طی مدت زمانی به سمت اهداف برنامه ریزی مهاجم تغییر و جایگزین خواهد کرد.

ابزار نفوذ در فرهنگ و هویت

با پیشرفت بشریت و مدرنیته شدن ابزار امپریالیسم فرهنگی نیز تغییر کرده و روز به روز تشخیص آن بر کارشناسان برای ایجاد پدافند لازم سخت‌تر می‌شود. امروزه اینترنت، شبکه‌های اجتماعی، رسانه‌ها، مجلات، رادیو و تلوزیون تنها بخشی از سلاح‌های نفوذ در فرهنگ جامعه هدف است. بازی‌های رایانه‌ای، مزمون اشعار ترانه‌ها، باطن تیترهای خبری، و از همه مهمتر سخنان ترویجی اساتید در دانشگاه‌ها در بین قشر فعال دانشجویی همه ابزارهایی قدرتمندی هستند که بدون شک می‌توانند در پیشبرد اهداف مهاجم مؤثر باشند.

در واقع تهاجم فرهنگی هرچند به ظاهر دارای خصلتی نرم، کم هزینه، بدون تلفات جانی و مالی است اما ماهیت چهره‌ای خشن و براندازانه دارد که هویت ملی یک ملت و یک کشور را نشانه رفته؛ راه مؤثر برای پیش‌گیری از آن به فرمایش مقام معظم رهبری، افزایش بصیرت است: برای مقابله با هجمه‌های فرهنگی باید در خود بصیرت ایجاد کرد، و قدرت تحلیل خود را افزایش داد؛ هر ضربه‌ای که در تاریخ خورده شده از بصیرت کم و قدرت تحلیل کم است.

بصیرت، سد دفاعی ابعاد تهاجم

ساز و کار تأثیرگذاری تهاجم فرهنگی در هویت زدایی از فرهنگ و باورها می‌باشد، بدین ترتیب با بهره از ابزارها مهاجم درصدد تغییر عقاید هویتی و ملی فرد دارد که بتواند آن را به نفع خود و در قالب برنامه‌های پیش بینی شده در اتاق فکر تهاجمی خود اجرا سازد. دشمن در زمینه تبلیغ و ایجاد ابزارهای گوناگون با رنگ و لعاب‌های جذاب، همت و پشتکار زیادی دارد ایجاد صدها هزار شبکه‌های رادیویی و ماهواره‌ای در کنار هزاران مجله چاپی و الکترونیکی نسل جوان جامعه امروزی را مورد هدف قرار داده و به دنبال آن است با ثبت اشاعه‌ها، اخبار و محتوای تحریف شده جوان را با افکار و هویت تحریف شده بپروراند.

تأثیر عمیق بر افکار، پیچیدگی برنامه ریزی تهاجم به علت استفاده از چندین علوم مختلف (علوم سیاسی، مردم شناسی، علوم ارتباطات و…)، تدریجی و آرام بودن پیاده سازی در کنار فراگیر بودن، همه از ابعاد مهم تهاجم فرهنگی می‌باشد. لذا سازمان‌ها و مسئولین فرهنگی کشور باید آگاهانه و بسیار دقیق مسائل روز را مورد کارشناسی قرار دهند و با ایجاد محتوای اصیل و درست و نشر آن به کمک همین ابزارها دیوار دفاعی مستحکمی در برابر اشاعه‌های دشمن داشته باشند. اساتید و کارشناسان این حوزه نیز باید با ایجاد بصیرت و موشکافی اهداف دشمن جامعه پویا را نسبت به آفات امپریالیسم فرهنگی واکسینه نمایند.

منابع:

۱٫ بیانات مقام معظم رهبری تاریخ: ۰۴/۰۸/۱۳۸۹٫

۲٫ روح الامینی، محمود. (۱۳۷۲)؛ زمینه فرهنگ شناسی، پویایی و پذیرش.

۳٫ غلامرضایی، علی اصغر (۱۳۹۴)؛ ویژگی هدفمند جنگ نرم؛ تهاجم بر ساختار فرهنگی، فصلنامه رادیو تلوزیون.

۴٫ دولتی، حسن، (۱۳۹۵)؛ تبیین رابطه هویت ملی و پاسخگویی به تهاجم فرهنگی دشمن، فصلنامه مطالعات ملی.