به بهانه آغاز سال نو میلادی : کلیسای وانک، شاهکار معماری ارمنیان ایران

آیدین بهاری

پس از کوچ بزرگ ارامنه دشت آرارات به اصفهان شهر اصفهان دستخوش تغییرات بنیادینی شد. اصفهان تا پیش از حضور ارامنه از سمت جنوب تنها تا رودخانه زاینده رود گسترش یافته بود اما با ساکن شدن ارامنه در جنوب رودخانه شهر اصفهان تا حاشیه ارتفاعات کوه صفه گسترش یافت و به شکل کنونی خود درآمد. شاه عباس به منظور رونق تجارت خارجی اختیاراتی خاص به بازرگانان جلفا اعطا کرد و در مقابل آنان در مدت کوتاهی تجارت خارجی ایران را گسترش دادند. به علت امتیازات خاصی که شاه عباس به اهالی جلفا اعطا کرده بود آنها عملاً اداره امور ارمنیان این منطقه را در دست داشتند و کل منطقه ارمنی نشین جنوب اصفهان را به یاد موطن آبا و اجدادی خود جلفای نو نام نهاده بودند. خود منطقه جلفای نو نیز محله‌های مختلفی داشت که اهالی هر محله آنرا به نام شهر خود نام گذاری و با کسب اجازه از شاه عباس اقدام به بنای کلیسای خاص خود کرده بودند. بنا بر اطلاعات موجود، تا قبل از پایان قرن هفدهم میلادی در خود شهر اصفهان شش کلیسا و در منطقه جلفای نو ۲۴ کلیسا وجود داشت که در حال حاضر از کل این تعداد تنها ۱۳ کلیسا در منطقه جلفا باقی مانده است.

کلیسای آمناپرکیج (وانک)

کلیسای آمناپرکیج یا به قول امروزی‌ها وانک یکی از زیباترین کلیساهای خاورمیانه است که هر سال پذیرای گردشگران بسیاری از سراسر جهان است. اگر چه این کلیسای از کلیسای سنت استپانوس در جلفای آذربایجان الهام گرفته شده اما به دلیل معماری ویژه و طراحی منحصر به فرد آن با بسیاری از کلیساهای جهان تفاوت بنیادی دارد. در دوران صفوی به دلیل اینکه وجود کلیساها باعث تحریک احساسات مذهبی مردم اصفهان نشود و همچنین در دست نبودن مصالح مورد استفاده در ارمنستان کلیساها با گنبدهایی ساخته شده که بسیار شبیه معماری مساجد اصفهان است. برعکس مساجد روی این گنبدها هیچ نوع کاشی کاریی ندارد و در عوض تمام توان طراحان به نقاشی‌های داخلی معطوف شده است.. این شیوه از تزیین دیوارهای داخلی کلیسا تأثیری عمیق بر معماری کلیساهای ارمنی پس از قرن هفدهم میلادی گذاشت. تا آن زمان در هیچ یک از کلیساهای ارمنی دیوارها به این وسعت نقاشی نمی‌شدند و کلاً سنت کلیساسازی ارمنیان چنان بود که دیوارهای خارجی را با حجاری تزیین می‌کردند و تا جایی که امکان داشت دیوارهای داخلی را ساده و بدون هرگونه تزیینی باقی می‌گذاشتند. کلیساهای اصفهان در مقایسه با کلیساهای هم دوره‌ی خود در ارمنستان پنجره‌هایی بزرگتر داشتند که نور بیشتری از آنها به داخل می‌تابید. علت اصلی استفاده از این نوع پنجره‌ها را بهتر نمایان شدن نقاشی‌های دیواری دانسته‌اند. درون کلیسای وانک و دیوارهای اطراف، تمامی از تزئینات نقاشی رنگ و روغن و آب طلا به سبک ایرانی و تصاویری از زندگی حضرت مسیح (ع) مزین شده است که متأثر از نقاشی ایتالیایی است و بنای عظیم و برج ساعت آن از فاصله دور مشخص است. در این بنا به جز ساختمان اصلی کلیسا یک موزه، یک کتابخانه، چند ساختمان اداری و چاپخانه قرار دارد.