داستان هشتاد ساله

هامون رشیدیان

«هشتاد سال داستان کوتاه ایرانی» یکی از کتاب‌های جامع درباره داستان کوتاه در ادبیات ایران است. حسن میرعابدینی در «هشتاد سال داستان کوتاه ایرانی» کوشیده بهترین نمونه‌های داستانی از نویسندگان سال‌های ۱۳۰۰ تا ۱۳۸۰ را ضمن یک زندگی‌نامه ادبی کوتاه و توضیحی درباره نوع نگارش اثر جمع‌آوری کند.

حسن میرعابدینی یکی از پژوهشگران خوش ذوق و بادقت ادبیات داستانی است که در آثارش بیشتر سیر تحولات این حوزه را در یک صد سال اخیر واکاوی کرده است. او با انتشار کتاب «صد سال ادبیات داستانی» خود را به عنوان یکی از جدی‌ترین پژوهشگران این عرصه مطرح کرد. کتاب «۸۰ سال داستان کوتاه ایرانی» اواخر سال ۹۳ منتشر شد و در طی این سال‌ها بارها تجدید چاپ شد.

این کتاب در دو مجلد منتشر شده است که جلد اول آن دربرگیرنده داستان‌هایی از سال‌های ۱۳۰۰ تا ۱۳۶۰ است و جلد دوم شامل داستان‌های سال‌های ۱۳۶۰ تا ۱۳۸۰٫ در پیشگفتار جلد اول آمده است که داستان‌های گردآوری‌شده در این مجموعه مضمون‌ها و صناعت‌های نگارشی متفاوتی دارند که می‌توانند معرف گرایش‌های مختلف داستان‌نویسی ایران (بین سال‌های ۱۳۰۰ تا ۱۳۶۰) باشد.

جلد اول

میرعابدینی در جلد اول کتاب «هشتاد سال داستان‌نویسی در ایران» پس از آوردن دو داستان از صادق هدایت (داش آکل) و بزرگ علوی (گیله‌مرد) در میان‌پرده ۱ می‌نویسد: جمالزاده، هدایت و علوی، به عنوان آغازگران داستان‌نویسی جدید ایران، کوشیدند فرم ادبیِ «داستان کوتاه» را به جامعه بشناسانند و آن را با مقتضیات زبان فارسی هماهنگ کنند. حکایت‌های کوتاه –برخلاف افسانه‌های بلند منثور- در سنت ادبی کلاسیک ما جایگاه در خور توجهی داشتند. سال‌های پس از جنگ دوم جهانی و سقوط دیکتاتوری رضاشاه، سال‌های رواج و محبوبیت داستان کوتاه است. این کتاب با داستان‌هایی از صادق چوبک (قفس، چشم شیشه‌ای)، ابراهیم گلستان (ماهی و جفتش)، جلال آل احمد (جشن فرخنده)، محمود اعتمادزاده (مهره‌مار) ادامه می‌یابد تا به میان‌پرده ۲ می‌رسد. میرعابدینی پس از ارائه داستان‌هایی از سیمین دانشور (به کی سلام بکنم؟)، بهرام صادقی (آوازی غمناک برای شب مهتابی)، منوچهر صفا (کیمیاگری در خیابان)، غلامحسین ساعدی («داستان اول» از عزاداران بَیَل) به میان‌پرده ۳ می‌رسد جلد نخست کتاب «هشتاد سال داستان کوتاه ایرانی» با آثاری از هوشنگ گلشیری (معصوم اول)، شمیم بهار (ابر بارانش گرفته‌ست)،‌ محمود دولت‌آبادی (مرد)، جمال میرصادقی (تاپ تاپ)، گلی ترقی (من هم «چه‌گوارا» هستم)، مهشید امیرشاهی (لابیرنت)، حسن تهرانی (اعدام)، مسعود فرزان (لوه)، شهرنوش پارسی‌پور (خانم فرخ‌لقا صدرالدین گلچهره)، رضا دانشور (من گنگِ خواب‌دیده)، علی اشرف درویشیان (قبرِ گبری)، احمد محمود (شهر کوچک ما)، نادر ابراهیمی (باد بادآورده‌ها را نمی‌برد)، ناصر تقوایی (بینِ دو دور)، امین فقیری (ترس)، بهرام حیدری (دعوتی‌ها)، نسیم خاکسار (سگی زیر باران)، عدنان غریفی (مرغ عشق) به پایان می‌رسد.

جلد دوم

جلد دوم «هشتاد سال داستان کوتاه ایرانی» منتخبی از داستان‌های منتشرشده در دو دهه اخیر، در داخل و خارج از ایران است که با مضمون‌ها و سبک‌های متنوعشان، نمایانگر گرایش‌های نوشتاریِ مطرح در این دوره‌اند. میرعابدینی در مقدمه کتاب، درباره روند داستان‌نویسی ایرانیان مهاجر می‌نویسد: داستان‌های کوتاهی از ایرانیان مهاجر –به ویژه تا نیمه دهه هفتاد- در نقاط مختلف جهان و از نظرگاه‌های فکری و ادبی گوناگون نوشته شده است. در نخستین داستان‌ها، حضور «خاطره» چشمگیر است: مسائل خانوادگی، در به دری‌های ناشی از فعالیت سیاسی، عشق‌های ناکام، و… کم کم که مهاجر در محیط جدید جا می‌افتد، آرامشی می‌یابد و زبان می‌آموزد، به مسائل تازه‌تری می‌پردازد. می‌کوشد از سویی پیوند خود را با ادبیات و فرهنگ ملی حفظ کند و از سویی آموخته‌های خود را از فرهنگ جهانی در آثارش متبلور سازد. این جلد با میان‌پرده ۴ این‌گونه آغاز می‌شود که: مطالعه آثار منتشرشده در سال‌های ۱۳۶۰ -۱۳۸۰ نشان از آغاز دوره تازه‌ای در داستان کوتاه ایرانی دارد. آثاری از امیرحسن چهل‌تن (درد پنجم)، غزاله علیزاده (تالارها)، رضا فرخفال (آه، استانبول)، محمد محمدعلی (عکاسی)، علی مؤذنی (حضور)، ناهید طباطبایی (مسابقه)، منیرو روانی‌پور (شب بلند)، اصغر عبداللهی (اتاق پرغبار)، شهریار مندنی‌پور (نظریه پنجشنبه)،‌ ابوتراب خسروی (مرثیه برای ژاله و قاتلش)، رضا جولایی (مونس و مردخای)، محمدرضا گودرزی (سند بی‌موتور) در کتاب نقل شده است.

جلد دوم این کتاب با داستان‌هایی از علی خدایی (دو نامه)، جعفر مدرس صادقی (شب خداحافظی)، بهنام دیّانی (هیچکاک و آغاباجی)، زویا پیرزاد (لکه‌ها)، بیژن نجدی (سپرده به زمین)، شهلا پروین‌روح (خانه سنگباران)، حسین مرتضائیان آبکنار (پیراهن سه‌شنبه)، احمد اخوت (برادران جمالزاده)، شهلا شفیق (اولین روز جنگ)، بهرام مرادی (بی‌تابی‌های مرد تاریک)، سودابه اشرفی (بیلی)، حسین نوش‌آذر (بزرگراه)، به‌روژ ئاکره‌یی (دریچه)، مهرنوش زارعی (سنگام)، بیژن کارگر مقدم (باران پشت پنجره)، خسرو دوامی (شاهد)، مرضیه ستوده (بازنویسی بابوشکا)، جواد جواهری (سودای آوازهای زندانی)، داریوش کارگر (گوزن، گوزن) و علی امینی (همسایه) به پایان می‌رسد.

میرعابدینی در هر دو جلد، ابتدا یک زندگی‌نامه بسیار کوتاه از نویسنده، ضمن معرفی آثار مختلف او ارائه می‌دهد و سپس داستان انتخابی خود را بیان می‌کند. بعد از آن نیز، در متنی کوتاه درباره ویژگی‌های نویسندگی آن نویسنده توضیح می‌دهد. «هشتاد سال داستان کوتاه ایرانی» با انتخاب و بررسی حسن میرعابدینی در دو جلد با قیمت ۶۰ هزار تومان از سوی انتشارات کتاب خورشید منتشر شده است.