شیریکی پیچ میراث ماندگار
هامون رشیدیان
ماه‌نسا شهسواری پور- بافنده ۱۱۰ ساله کرمانی آخرین نسل از گلیم بافی کرمان روز چهارشنبه درگذشت. ماه نسا شهسواری پور یک قرن به فعالیت در زمینه صنایع دستی و گلیم معروف منطقه کرمان یعنی گلیم شیریکی پیچ مشغول بود و به همین دلیل در در جریان بیست و هشتمین نمایشگاه ملی فرآورده‌های دستی و همچنین همزمان با ثبت جهانی گلیم شیریکی پیچ سیرجان از او تقدیر و به وی لقب مادر صنایع دستی را اعطا شد.
گلیم شیریکی پیچ
گلیم شیرکی‌پیچ از صنایع دستی استان کرمان است که در شهرستان سیرجان، شهر کرمان و مناطق شهری، روستایی و عشایری بافت تولید می‌شود.
اصطلاح گلیم «شیریکی‌پیچ» از دو کلمه شیریکی و پیچ تشکیل شده که هر کدام دربر گیرنده استدلالی جداگانه است. نام «پیچ» از بافت پیچ‌گونه گلیم است و لفظ «شیریکی» نیز از مفهوم شریک و کار کردن دو یا چند بافنده در بافت یک گلیم است.
تکنیک بافت
از نظر تکنیک بافت بین گلیم و قالی قرار دارد، به این صورت که دار آن شبیه گلیم و بافت آن شبیه قالی است، با این تفاوت که سر گره‌ها مانند قالی در روی کار آزاد نمی‌شود، بلکه به دور تارها پیچیده شده و به پشت کار برده می‌شود و سپس رها می‌گردد. پود نازک موجب می‌شود گره‌ها در جای خود محکم شوند و از همین رو به این روش بافت پودپیچی گفته می‌شود. مراحل بافت به این ترتیب است: ابتدا مانند انواع گلیم چله‌کشی صورت می‌گیرد. سپس ساده بافی یک تار از زیر و یک تار از رو انجام می‌شود. بافت حاشیه و بافت زمینه به صورت پودپیچی، مرحله بعدی است که به آن گره‌زنی می‌گویند. شیوه بافت رج به رج است که برای استحکام بعد از اتمام هر رج، توسط پودی نازک پودگذاری می‌شود. در برخی مناطق یک پود و در بعضی مناطق دو پود گذاشته می-شود که با اینکه موجب سرعت در بافت می‌گردد، ولی زیبایی گونه اول بیشتر است. گره‌های رایج در شیریکی‌پیچ، یکی گره متن است که پود از روی دو چله می‌گذرد و سپس به پشت برمی‌گردد و از زیر رشته رو عبور می‌کند و گره دیگر موسوم به آب‌دوزی است. در پایان، عملیات تکمیلی شامل سوزاندن نخ‌های اضافی پشت گلیم، سوزاندن نخ‌های اضافی سطح گلیم، شستشو، دارکشی و بخار دادن انجام می‌شود. به ندرت می‌توان در میان گلیم‌های شیریکی‌پیچ، دو نقش همانند یافت؛ چون نقوش، ترکیب‌بندی و رنگ‌ها بیانگر اندیشه و احساس بافنده‌اند و شادی و اندوه او در سردی و گرمی رنگ تبلور می‌یابد و نشانه‌های ذهنی یا تقلیدی را در شکل دادن نقوش از محیط و طبیعت و از باورها، عادات، سنت‌ها الهام می‌گیرد.
نقش و نگار شیریکی پیچ
شیریکی‌پیچ مانند قالی دارای انواعی با حاشیه و نقوشی متنوع است. زمینه رنگ آن اغلب نخودی، شیری، سفید، قرمز، آبی، سرمه‌ای و… است و در نقوش آن از همه رنگی استفاده می‌شود، یشمی، چمنی، مشکی، قهوه‌ای، نارنجی، زرد، قرمز، صورتی، آبی و… از نظر نقوش زمینه از تصاویر حیوانات (بز، آهو، شیر، اسب، سگ، گربه، ماهی، فیل، زرافه و…)، پرندگان (لک‌لک، طاووس، طوطی، کبوتر، گنجشک، اردک، خروس و…)، گیاهان (بته جقه: بته شاهی سروی، کِتری، لاله باز و بسته، گل شول، خوشه انگوری، گلدان پایه بلند و..)، ترنج کشیده، گرد و ستاره‌ای (در نقوش بابابیگی، موسی‌خانی، شکارگاهی) و نقوش هندسی متقارن و نامتقارن استفاده می‌شود. حاشیه آن نیز انواعی دارد: حاشیه قلیچ‌بافی، برگه‌دار، انگوری، هفت رنگ، مِداخل، عنکبوتی، بادامی، مارپیچ، اره‌ای، پروانه‌ای، قجری همچنین برای پر کردن فضاهای خالی میانی، از خرده نقش‌هایی استفاده می‌شود که برخی از آنها عبارتند از: قلاب، گل ستاره، گل چارقدی، گل افغانی، چرخک، گل هشت‌پر و… . بافندگان از دیرباز بر این باور بوده‌اند که اگر بخشی از بافته‌شان بی‌نقش بماند، روح بد یا اهریمن در آن نقطه جا می‌گیرد و اثر نیکش را باطل می‌کند؛ از همین رو خرده‌نقش‌ها نیز به‌عنوان جا پر کن، در شکل دادن به کلیت اثر اهمیت خاص خود را دارند.
مرحوم ماه‌نسا شهسواری پور از آخرین بازماندگان این نوع گلیم بافی بود و با کوشش او البته زنان منطقه سیرجان کرمان در نهایت این گلیم و شهر سیرجان در شورای جهانی صنایع دستی به ثبت رسید تلا میراثی ماندگار از مادر صنایع دستی ایران به جا بماند. روحش شاد.
