مغفول ماندن بٌعد صنعتی انیمیشن
منصوره عبایی
امروزه شاهد پیشرفت روزافزون انیمیشن در ایران هستیم که با تولید انیمیشن‌های مطرحی چون شاهزاده روم، نبرد خلیج فارس، فهرست مقدس و هم اکنون انیمیشن فیلشاه نشان داده‌اند که ایران، نه تنها می‌تواند مانند کشورهای دیگر، انیمیشن‌های با کیفیت تولید کند، بلکه در این حوزه دانش لازم و کافی را داشته و قادر به رعایت استاندارهای جهانی نیز می‌باشد. لازم به ذکر است در سالهای اخیر در جشنواره فجر حوزه انیمیشن به صورت مستقل داوری می‌شود. در همین راستا شاهد ارائه آثار ارزشمندی در همین حوزه از انیمیشن سازان ایران هستیم که مورد توجه و استقبال فعالان این عرصه قرار گرفته است. همین امر را بهانه‌ای دیدیم که با یکی از فعالان این حوزه به گفتگو بپردازیم. حاصل این گفتگو را در ادامه می‌خوانید:
- خودتان را معرفی کنید و از فعالیت‌هایتان در حوزه انیمیشن بگویید؟
من لیسانس خود را در رشته تاریخ از دانشگاه شیراز در سال ۵۸ گرفتم و در اواخر دهه شصت به رشته سینما روی آوردم. چندین سال در دانشگاه جامع انیمیشن تدریس کرده‌ام.مؤلف کتاب “ابراهیم حاتمی کیا، فیلمساز مؤلف” در سال ۱۳۷۷ بودم. نقدهای بسیاری در نشریات مختلف سینمایی نوشته‌ام. نخستین فیلمنامه انیمیشنم به نام ژنرال و بادبادک، جایزه نخست فیلمنامه در نخستین جشنواره پویانمایی تهران در سال ۱۳۷۹ را کسب کرد. در دومین دوره برگزاری همین جشنواره جایزه بهترین فیلمنامه را برای” ضد نور” بدست آوردم. نویسنده و کارگردان فیلم انیمیشن “تصمیم سخت” در سال ۱۳۷۴ و نویسنده فیلمنامه های شمشیر در سنگ، شتر حضرت صالح (س)، گاو سامری و حضرت موسی، خر حضرت عزیر (س) به سفارش شرکت آبنوس در سالهای ۷۶-۷۷ هستم. همچنین تهیه کنندگی، نویسندگی و کارگردانی فیلم انیمیشن آرتمیس را به عهده داشتم.
- در سالهای اخیر جشنواره فجر بخش انیمیشن را به صورت مستقل برای داوری افزوده است، تا چه حد این تصمیم را ضروری می‌بینید و آن را چطور ارزیابی می‌کنید؟
این تصمیم درستی است. چون انیمیشن ژانری از سینماست. مخالفت برخی از سینماگران با انیمیشن یا جدا کردن آن از بدنه سینما همچون جدا کردن بچه از مادر است. باید به انیمیشن مانند فرزندی بلوغ یافته و در جاهایی حتی مانند فرزندی مستقل به آن نگریست. به فرض مثال وقتی پای تخیل به عنوان عنصر ذاتی‌اش به میان می‌آید، انیمیشن مادر سینما می‌شود. این تصمیم اخیر جشنواره فجر را مبارک می دانم.
- نظرتان در مورد انیمیشن‌های حاضر در جشنواره فجر امسال چیست؟
انیمیشن سینمایی ایران هنوز دوران بلوغ را طی می‌کند، برخی از آنها با نگاه تلویزیونی ساخته شده‌اند، اما در برخی آثار به فرض مثال فیلم “رهایی از بهشت” در جشنواره سال گذشته در حد و اندازه یک انیمیشن استاندارد سینمایی ایستاد. امیدوارم امسال هم انیمیشن”فیلشاه” که با عوامل حرفه‌ای کار کرده در حد آثار سال گذشته ظاهر شود.
- حال و روز انیمیشن کشورمان چطور است؟
این پرسش خیلی کلی است، و باید از منظرهای متفاوتی بررسی شود، چون ما در مورد زیرساخت‌های انیمیشن هنوز اشکال‌های ریشه‌ای داریم، انیمیشن یک هنر- صنعت است که رسانه هم به آن اضافه شده است. وجه صنعتی آن هنوز مغفول مانده است، زیرساخت‌های اساسی، شامل آموزش، ایجاد مدیریت با اندیشه انمیشنی در بخش خصوصی هنوز شکل درستی ندارد. در صورتی که با انیمیشن قادر خواهیم بود بدون اتکا به نفت این سرزمین را بچرخانیم، همان کاری که سنگاپور در یک بازه زمانی ده ساله انجام داد. سال‌ها پیش طرحی ارائه کردیم که چگونه می‌شود این مهم را انجام داد. و توجهی به آن نشد، هنوز می‌شود آن طرح را ارائه داد. چون زمینه بالقوه این موضوع وجود دارد.
- افراد زیادی هستند که علاقه مند به انیمیشن هستند و برای افزایش کیفیت تولیدی انیمیشن زحمت‌های زیادی را متحمل می‌شوند متأسفانه بعد از مدتی از ادامه راه دلسرد می‌شوند، به نظر شما دلیل این دلسردی چیست؟ این دلسردی علاقه مندان، چه ضربه‌هایی را می‌تواند به این حوزه وارد کند؟ چه کاری باید صورت گیرد که از این امر جلوگیری شود؟
به خاطر همان زیرساخت‌های معیوب این دلسردی بوجود می‌آید، فارغ التحصیل انیمیشن ما برای تولید صنعتی آماده نمی‌شوند، روحیه حاکم بر سیستم آموزش ما سقف اش ساخت یک انیمیشن چند دقیقه‌ای است که در بهترین شکل آن شرکت در چند جشنواره و مورد توجه قرار گرفتن است، در صورتی که هنرجویان در همه سطوح باید برای تولید صنعتی انیمیشن ساخته و پرداخته شده، و به عرصه تولید وارد شوند، در عرصه تولید نیز این چرخه معیوب ادامه دارد. بخش دولتی ناکارامد و بخش خصوصی غیرمنسجم قادر به استفاده درست از این پتانسیل نیست. و این زمینه دلسردی را فراهم می‌آورد. راه حل این مشکل شکل گیری اتاق فکر کلان نگر با استفاده از همه کارشناسان این حوزه است، که نخست باید آسیب شناسی شود و سپس در حوزه کلان بتوان به اصلاح زیر ساخت‌ها پرداخت.
- به نظر شما فعالان این عرصه باید چکار کنند که علاقه مندان و مبتدیان تولید انیمیشن با توجه به حواشی که وجود دارد بتوانند با انگیزه زیاد به فعالیتشان ادامه دهند این در صورتی است که حداقل امروزه می دانیم فعالان این عرصه چندان هم کم نیستند و با ارائه کارهای قوی نشان دادند که کشور ما هم می‌تواند از تولید کنندگان خوب انیمیشن باشد؟
در این حوزه با توجه به نیروهای بالقوه موجود باید بر انیمیشن‌های کوتاه، اما با توجه به آنچه داریم، یعنی انیمیشن ایرانی، که می‌تواند مکتب انیمیشن ایرانی باشد، متمرکز شویم که البته طرح آن را در پژوهشی آماده کرده‌ام. چنگ زدن به آن ویژگی‌ها راه گشاست. آنگونه که مکتب زاگرب شصت سال پیش با توجه به جایگاه خود انجام داد و تبدیل شد به مکتب زاگرب. یا مکتب ملی کانادا از هفتاد سال پیش تا کنون…
- به نظر شما مبتدیان و هنرجویان این عرصه می‌توانند با اطمینان خاطر به فعالیتشان ادامه دهند؟ پیشنهادتان برای آنها چیست؟
نخست بالا بردن دانش عمومی و درک سینما، سوای سیستم آموزشی باید تاریخ سینما و بعد تاریخ انیمیشن بخوانند، فیلم بببینند، فیلم‌هایی با تکنیک‌ها و شگردهای متفاوت، ما نیازمند فیلمخانه های انیمیشن هستیم. هنرجوی علاقه مند، نباید تنها به سیستم آموزشی بسنده کند، الان عرصه بزرگی پیش روی ماست، و زمینه دسترسی به همه تولیدات دنیا وجود دارد. کم کاری از خود ماست.
- هنرمندان زیادی هستند که با تکنیک‌ها و استانداردهای جهانی تولید انیمیشن آگاهی دارند و در سالهای اخیر هم عده‌ای با تولید انیمیشن‌های مطرحی چون فهرست مقدس و …. نشان داده‌اند که دانسته‌هایشان از شرکت‌های مطرح پیکسار و دیزنی چیزی کم ندارند، با این وجود به نظر شما چرا همچنان کمتر شاهد فعالیت و یا تمایل به فعالیت آنها هستیم؟
در پاسخ به پرسش‌های پیشین گفتم که چرخه معیوب زمینه‌های بروز و ظهور پیوسته این نیروها را نمی‌دهد، انیمیشن هنر گرانی است، گرچه زمان شمول بودن آن این گران بودن را توجیه می‌کند، به فرض مثال چند نسل با “سیندرلا ” بزرگ شده‌اند، یا با “بامبی ” مرگ را تجربه کرده‌اند؟ این موضوع زمان شمول بودنش است که می‌تواند انگیزه باشد برای حمایت‌های دولتی و بخش خصوصی در جهت تولیدهایی با اندیشه جهانی با تکیه بر فرهنگ بومی.. جهانی اندیشیدن، بومی عمل کردن…
- خیلی‌ها دو دل هستند که به راهشان در این عرصه ادامه دهند یا خیر و اینکه اگر بخواهند ادامه دهند از کجا و چطور باید شروع کنند؟ در پایان با توجه به تجربه‌ای که در این زمینه دارید و چالش‌ها و دغدغه‌هایی که پشت سر گذاشته‌اید، به چنین افرادی که شنیدن اخبار زیادی از حواشی آنها را از تصمیمی که برای ادامه فعالیت دارند دلسرد می‌کند، چه راهنمایی دارید؟
تجربه به من آموخته است، که باید از همه مجراهای موجود، راه خود را یافت، اگر منتظر شویم که برایمان در همان روش‌های مرسوم به جایی برسیم اسیر همان چرخه معیوب و در آخر دو دل و دلسرد خواهیم شد. انیمیشن عرصه حضور آدم‌های سخت کوش، پیگیر و پوست کلفت است. نخست باید دریابیم این پیش نیازها که گفتم را داریم؟ و سپس مسیر خود را انتخاب کنیم به فرض مثال تعیین کنیم کدام رشته در انیمیشن را می‌توانیم عاشقانه ادامه دهیم، روی همان متمرکز شویم، مثلاً انیماتور شویم یا طراح شخصیت یا کانسپت کار و الی آخر و در آن رشته با کار مستمر خود را به سطح استاندارد جهانی برسانیم. نمونه‌های کسانی که این مسیر را رفته‌اند و موفق شده‌اند کم نیستند. خیلی از دانشجویان پیشینم در حال حاضر با عمل کردن به این توصیه اساتید بزرگی شده‌اند… پیروزی از آن سخت کوشان است.
