وقتی از«شب دهم» به تکرار «یلدا» می‌رسیم!
به گزارش کیمیای کویر، یکی از مناسبت‌هایی که در سالهای اخیر (دهه هشتاد) به کنداکتور سالیانه تلویزیون اضافه شد و اتفاقاً در قدم اول یک اتفاق در عرصه سریال سازی محسوب می‌شد، ساخت آثار با محتوای محرم و قیام عاشورا بود که شاید در قدم اول با سریال «شب دهم» کلید خورد.
«شب دهم» یکی از اتفاقات تلویزیون بود. قصه به دوران حکومت رضاخان و یک خانواده قجری می‌پرداخت که با توجه به موضوع بکرش در حوزه هنر تعزیه و محرم جزو آثار پر مخاطب حسن فتحی محسوب می‌شود. «شب دهم» جزو سریال‌های پر سر و صدای آن دوره به لحاظ بازی‌های خوب، کارگردان و حتی سناریو خاصش بود. «شب دهم» توامان با پرداختن به موضوع تعزیه و محرم عاشقانه‌ای را روایت می‌کرد از دو شخصیت متفاوت و تحولات انسانی (حیدر خوش مرام) به واسطه نزدیک شدن به داستان کربلا و…
«سفر سبز» را محمدحسین لطیفی برای شبکه سه ساخت با موضوعی جذاب و در ادامه داود میرباقری در شاهکاری دیگر «معصومیت از دست رفته» را کارگردانی کرد. قصه (شؤذب خرانه دار) و داستان کشمکش عشق و اعتقاد که با نگاهی متفاوت به قصه محرم و وقایع کربلا می‌پرداخت. شاید نقطه عطف سریال «معصومیت از دست رفته» برگردد به نگاه میرباقری در پرداختن به یک قصه از تاریخ اسلام از زاویه‌ای که شاید هرگز به آن پرداخته نشده است. قصه ماریای نصرانی و حمیرای یهودی عشق قدیمی شؤذب که کار زندگی‌اش را به ناکجاآباد می‌کشاند.
حسین سهیلی‌زاده هم در این عرصه دو تجربه با تلویزیون دارد؛ «روزهای اعتراض» و «آخرین دعوت». سریال «روزهای اعتراض» در پرداختن مشخص به تاریخ معاصر پرداخت و در واقع تلفیقی بود از یک اتفاق انقلابی در زمان محرم که با بازی پژمان بازغی، مینا لاکانی، سارا خویینی‌ها، عبدالرضا اکبری و… مورد توجه واقع شد.
«آخرین دعوت» با بازی فرامرز قریبیان در نقش یوسف اما ساختاری متفاوت داشت و در واقع در دل داستانی موازی به یکباره شخصیت اصلی قصه سر از کوفه سال ۶۱ هجری در می‌آورد و این اتفاق در فضایی کاملاً کلاسیک در کنار موضوع انتخابات و… جذابیت‌هایی را به قصه و ساختار آن می‌بخشید.
«پریدخت» سامان مقدم به رغم حضور لیلا حاتمی و علی مصفا و حتی کامبیز دیرباز آنچه باید از آب در نیامد. سریال «پریدخت» هم از تاریخ معاصر می‌گفت با این وصف که قصه بر سه دوره سنی دختری با همین نام در سالهای ۱۳۱۴-۱۳۲۰ و ۱۳۳۴ می‌پرداخت. فضای قصه شاید پتانسیل لازم را برای کشش ایجاد نکرد هر چند پتانسیل یک کار خوش ساخت در تیم سازنده را داشت.
سریال «بانو» را سیدفرید سجاد حسینی ساخت این سریال به ماجرای کشف حجاب (۱۳۱۶) پرداخت و قصه درباره زنی بود که پس از سالها به شهری بر می‌گردد که مردمش از او تعریف نادرستی دارند و… داریوش ارجمند، فریبا کوثری، ساره بیات و سیاوش طهمورث از بازیگران اصلی این سریال بودند.
با «فرات»، مازیار میری از سینما به تلویزیون آمد تا سریال سازی را با مدیومی متفاوت تجربه کند، اما این اتفاق اصلاً باب میل مخاطبان و منتقدان از آب در نیامد. این کارگردان موفق سینما با سریال مذکور نمره قبولی نگرفت، چرا که شاید ژانر خاص این سریال را آن طور که باید نمی‌شناخت. اکبر زنجانپور، حسن پورشیرازی، گوهر خیراندیش، نفیسه روشن و… بازیگران اصلی سریال بودند.«یلدا» تجربه‌ای دیگر از داود میرباقری و البته حسن میرباقری در ساخت سریال برای این مناسبت است. قصه «یلدا» به مرگ یک تعزیه خوان پیشکسوت می‌پردازد که پس از آن خانواده‌اش دچار اتفاقاتی می‌شوند. (حاج محمدعلی زاهدی) سالهاست سنت تعزیه خوانی را در شهرستان بسطام حفظ کرده ولی…
چنگیز جلیلوند، محمدرضا شریفی نیا، سید مهرداد ضیایی، فریبا کوثری و… بازیگران اصلی سریال بودند و نکته مهم در این مجموعه جای امضای داود میرباقری کنار ساخته برادرش بود. اطلاعات و شناخت کامل میرباقری از هنر تعزیه و البته سبک روایت قصه با زبان مذهبی و اعتقادی با تکیه بر هنر نمایش در شیوه‌های سنتی و آیینی از نقاط عطف سریال «یلدا» بود که اتفاقاً این روزها تکرار آن را از شبکه سه شاهد هستیم.محمدحسین لطیفی با «زمانی برای عاشقی» قطعاً حرکت رو به جلویی را تجربه نکرد. کارگردان سریال «صاحبدلان» و «سفر سبز» فیلمنامه علی اکبر محلوجیان را برای شبکه ۵ سیما دست گرفت، اما قصه حاج مرتضی با بازی فرهاد قائمیان آنقدر گرم و جذاب نشد که بتوان امضای لطیفی را پای کار دید. قصه از زوایه‌ای به داستان چند تعزیه خوان می‌پرداخت که بعد از مدت‌ها دوباره یکدیگر را پیدا می‌کنند و… «زمانی برای عاشقی» به نقد غرور و کینه می‌پرداخت والبته در زمان خاص خودش بی‌مخاطب هم نبود، ولی به هر حال برای کارگردانی در جایگاه لطیفی، یک شکست تمام عیار محسوب می‌شد.
در این میان قدرت‌ا… صلح میرزایی سال گذشته سریال «رخصت» را برای شبکه قرآن و البته شبکه سوم سیما کارگردانی کرد. مجموعه‌ای که قصه‌ای ساده و روان داشت و از فرمول همیشگی این دست کارها بهره می‌برد. صلح میرزایی با نگاهی کاملاً اعتقادی روی صندلی کارگردانی این مجموعه نشست و یوسف مرادیان، ثریا قاسمی، مارال فرجاد، عنایت بخشی او را در این مسیر همراهی کردند.در این میان تلویزیون آثار متفاوت دیگری را نیز برای ماه محرم تولید کرده است، اما اگر به روند تولیدات مناسبتی برای این زمان خاص بیشتر دقت کنیم، باید بگوییم «شب دهم» تا تکرار سریال «یلدا» مسیر آنچنان خوب و موفقی برای تلویزیون در این مناسبت خاص نخواهد بود. به هر حال «مسیر سبز»، «معصومیت از دست رفته» و حتی «آخرین دعوت» ساخته‌های نمره‌دار تلویزیون برای ماه محرم محسوب می‌شوند که نمی‌توان از کنار آنها به سادگی گذشت.این تصور پیش می‌آید که گویا وسواس و توجه تلویزیون برای این مناسبت خاص کم‌کم رخت بربسته است و دیگر وسواس سریال‌سازی برای ماه محرم که اتفاقاً می‌تواند زمان ویژه‌ای هم محسوب شود آنچنان مثل قبل جدی نیست. سریال «شب دهم» و شاید از نگاه دیگری مجموعه «معصومیت از دست رفته» به عنوان نمونه‌های سریال سازی برای ماه محرم الگوهایی هستند که قطعاً به این راحتی تماشاگر تلویزیون نباید به کمتر از آنها رضایت دهد.
گذشت زمان، پیشرفت تکنولوژی و سواد فیلمسازی کارگردانان و حتی نویسندگان تلویزیون این تصور را ایجاد می‌کند که ما باید توقع بالاتری داشته باشیم. اتفاقی که امروز شاید برعکس باشد و حتی گفته‌های ما به سازندگان بر بخورد!
مجتبی احمدی (بانی فیلم)
