چالش مالکیت مادی و معنوی عروسک‌ها
دامون رشیدزاده
عروسک‌ها همواره نقش مهمی در برنامه سازی حوزه کودک و نوجوان داشته‌اند. اگر به تاریخ برنامه سازی کودک پس از انقلاب نگاهی بیندازیم بخش مهمی از برنامه‌های خاطره انگیز حاصل هنرنمایی عروسک‌ها بوده است. سریال چاق و لاغر، مدرسه موش‌ها، خونه مادر بزرگه، سنجد، خاله قورباغه و … ده‌ها برنامه دیگر تنها نمونه‌ای از انبوه برنامه‌های پربیننده تلویزیون در این سال‌ها بوده‌اند. اما بدون شک کلاه قرمزی از نظر مداومت در پخش یکی از موفق‌ترین برنامه‌های عروسکی تاریخ تلویزیون است. ایرج طهماسب و حمید جبلی و تیم خلاقشان در تمامی این سال‌ها بخش مهمی از خاطرات خوب مردم ایران را رقم زده‌اند. کلاه قرمزی امروزه نه تنها به عنوان یک برنامه ویژه کودک و نوجوان بلکه به عنوان یک برنامه فراگیر توانسته کوچک و بزرگ را مجذوب خود کند و حتی به جرات می‌توان گفت که حتی بینندگان بزرگسال این برنامه بیش از بینندگان خردسال آن هستند.
مشکلات کلاه قرمزی
اما این برنامه پر بیننده نیز مانند بسیاری از برنامه‌های پر بیننده دیگر تلویزیون با چالش‌های بسیاری دست و پنجه نرم کرده است. این چالش‌ها که بیشتر حاصل اختلافات مالی تلویزیون و گروه سازنده در این سال‌ها بوده است باعث شده هر از گاهی ساخت این برنامه با مشکل مواجه شود. در آخرین نمونه این اختلافات هم در برنامه نوروزی سال ۹۶ بر خلاف وعده‌ها در نهایت کلاه قرمزی از پخش محروم شد و رسانه ملی یکی از برگ‌های برنده خود در برنامه‌های نوروزی را از دست داد. اما ماجرا به همینجا هم ختم نشد زیرا گروه سازننده کلاه قرمزی با توجه به وعده مسئولان ساخت این برنامه را مدت‌ها قبل از عید نوروز ۹۶ کلید زده بود و تقریباً بیشتر مجوعه را تولید کرده بود به همین دلیل هم پخش نشدن این برنامه ضرر هنگفتی را متوجه سازندگان می‌کرد.
گروه کلاه قرمزی پس از مذاکرات فراوان و ناامید شدن از صدا و سیما چاره جبران ضرر را در پخش این برنامه در شبکه نمایش خانگی دید. اما بلافاصله بعد از اعلام خبر پخش کلاه قرمزی در شبکه نمایش خانگی ادعاهایی از سوی بعضی مدیران صدا و سیما در رابطه با انحصار حق پخش کلاه قرمزی و انمتیاز استفاده از عروسک‌ها منتشر شد. بعد از این ادعا، سندی مبنی بر در اختیار داشتن مالکیت عروسک‌های مجموعه کلاه قرمزی توسط سازندگان این مجموعه رو شد که ورق را برگرداند؛ اتفاقی که ظاهراً مدیران تلویزیون از آن خبر نداشته‌اند. ماجرای سند هم به سال ۸۸ و قرارداد صدا و سیما با گروه سازنده باز می‌گردد که صدا و سیما در قبال مبلغی حق استفاده مالکیت خود را به گروه کلاه قرمزی واگذار می‌کند. هر چند با رو شدن این سند احتمالاً کلاه قرمزی بدن مشکل پخش خواهد شد اما ماجراهای مشابه بر سر مالکیت عروسک‌ها به خصوص ماجرای جناب خان باعث شده که نگرانی‌هایی از این بابت وجود داشته باشد.
مالکیت مادی و معنوی عروسک‌ها
متاسفانه بحث مالکیت مادی و معنوی عروسک‌ها در ایران به دلیل نبود قوانین شفاف با مشکلات بسیاری روبروست. مالکیت مادی و معنوی عروسک‌ها در تمام دنیا قوانین شفافی دارد و بر اساس این قوانین تمام حقوق افراد از عروسک گردان تا صدا پیشه و کارگردان و نویسنده و تهیه کننده و … کاملاً مشخص است و به همین دلیل هم هیچگاه مشکلاتی مشابه آنچه در کشور ما رخ می‌دهد در این کشورها اتفاق نمی‌افتد.
فؤاد صفاریان پورکارگردان مجموعه عروسکی شکرستان در گفت و گو با کیمیای وطن درباره حق مالکیت عروسک‌ها می‌گوید: در خارج از ایران بحث قانون حق مالکیت بسیار شفاف و واضح است و به همین دلیل هم خیلی به ندرت مشکلی در این زمینه پیش می‌آید اما در ایران معمولاً مالکیت از آن کسی است که سرمایه گذاری را انجام داده است، در ایران به این دلیل که سرمایه گذار تقریباً با هزینه کردن خود دست به قمار می زند و در صورت شکست تمام عواقب شکست به او بر خواهد گشت پس هنگام موفقیت هم تمام این موفقیت متعلق به سرمایه گذار است. اما در مورد جناب خان شرایط کمی پیچیده است زیرا نمی‌توان نقش خندوانه، محمد بحرانی و شبکه نسیم را در موفقیت او نادیده گرفت زیرا درست است که جناب خان متعلق به کوچه مروارید است اما موفقیتش را در خندوانه و شبکه نسیم به دست آورد و همین موضوع هم چالش مهم این شخصیت محبوب است.
ضرورت تصویب قوانین شفاف
در حقیقت می‌توان گفت موفقیت یک عروسک حاصل تلاش چندین و چند نفر است و اگر این افراد در زمان موفقیت عروسک حقوق مشخص و یکسانی نداشته باشند قطعاً مشکلاتی ایجاد خواهد شد. به همین دلیل هم تا زمانی که حقوقی کاملاً شفاف درباره مالکیت مادی و معنوی عروسک‌ها وجود نداشته باشد بروز چنین مشکلاتی دور از ذهن نیست. امیدواریم در نهایت روزی شاهد تصویب قوانین شفاف و منصفانه در این زمینه باشیم تا حقی از سازنندگان و بینندگان ضایع نشود.
