وقتی پای پول در میان است
دامون رشید زاده
دستمزدهای نجومی در سینما موضوعی است که موافقان و مخالفان بسیاری دارد. هر چند همواره تعداد مخالفان بر تعداد موافقان برتری محسوسی دارد اما آنها که دستمزد نجومی را حق بازیگر می‌دانند برای خود دلایلی قابل دفاع دارند. در این گزارش به دلایل ظهور دستمزدهای نجومی و نظرات موافقان و مخالفان این موضوع خواهیم پرداخت.
ظهور دستمزدهای نجومی
رابطه دستمزد و و توانایی رابطه مستقیمی است. یعنی اینکه هر چه فرد توانمندی‌های بیشتری داشته باشد قاعدتاً باید دستمزد بیشتری دریافت کند. سینما زمانی تنها برای سرگرم کردم مردم ایجاد شد در آن زمان فیلمک ها تنها برداشتی از زندگی عادی مردم بود و خبری از داستان نبود تبعا به دلیل نبود بازیگر خبری هم از پرداخت دستمزد نبود حتی در اولین سال‌های تولید فیلم‌های داستانی نیز به دلیل اینکه بازیگران چندان شناخته شده نبودند دستمزدهای اندکی پرداخت می‌شد اما با ظهور ستاره‌های سینمای صامت بحث پرداخت دستمزد هم جدی‌تر شد. بازیگران مطرح و کسانی که مردم برای دیدنشان در سینماها صف می‌کشیدند دستمزدهای بیشتری دریافت می‌کردند سینمای هالیوود به عنوان اولین صنعت رسمی تولید فیلم جهان شروع کننده پرداخت دستمزدهای نجومی بود. کمپانی‌های هالییودی برای جذب بازیگران مطرح با هم در رقابت بودند و همین رقابت هم سطح دستمزدها را بالا می‌برد اما از آنجایی که هالیوود بر اساس اقتصاد بنا شده بود از همان ابتدا سازکارهای پرداخت دستمزد کاملاً بر مبنای اقتصاد حاکم بر بازار عمل می‌کرد. کمپانی‌های هالییودی مبالغ کلانی را برای فیلم‌های خود خرج می‌کردند اما کارشان یک منطق قابل درک داشت خرج بیشتر در مقابل فروش بیشتر. این منطق هنوز هم بر هالییود حاکم است و پرداخت‌های نجومی دستمزدها کاملاً بر اساس پیشبینی فروش است. اگر چه این سرمایه گذاری مانند هر سرمایه گذاری دیگری ریسک بالایی دارد اما به مرور صاحبان این صنعت یاد گرفته‌اند که چگونه دستمزدها را با فروش و دیگر هزینه‌های خود هماهنگ کنند. و به همین دلیل هم این صنعت همواره پردرآمد و پررونق بوده است. ظهور دستمزدهای نجومی در سینمای ایران به فیلم فارسی‌های پیش از انقلاب باز می‌گردد. البته هر چند دستمزد این بازیگران در زمان خود بالا بود اما بازهم در مقایسه با فروش فیلم‌ها رقمی منطقی به حساب می‌آمد. در سال‌های آغازین پس از انقلاب اسلامی دیگر خبری از ستاره‌ها نبود و معدود بازیگران آن زمان رقم‌های اندکی برای فیلم‌ها دریافت می‌کردند. در واقع وضعیت جنگ و معضلات آن زمان اجازه باعث شده بود سینما رونق چندانی نداشته باشد و نبود پول اجازه پرداخت دستمزدهای نجومی را نمی‌داد. اما ظهور نسل جدید ستاره‌های سینما از دهه ۷۰ کم کم دستمزد ستاره‌ها از بدنه سینما جدا شد و این افراد پول بیشتری دریافت کردند هر چند این ارقام هم چندان بالا نبود زیرا همین حالا شاهد هستیم که بسیاری از بازیگران آن زمان به سختی روزگار می‌گذرانند و آنهایی که تنها حرفه بازیگری را بلد بودند امروز حال و روز خوبی ندارند. نیمه دوم دهه هشتاد را باید سال‌های شروع پرداخت دستمزدهای نجومی دانست. از این دوره به بعد دستمزد ستاره‌ها به طرز غیر قابل باوری رشد پیدا کرد. اگر روزگاری بازیگری برای بازی در یک فیلم در طی دو تا ۳ ماه حدود ۲ تا ۳ میلیون تومان دستمزد می‌گرفت به یکباره این رقن به ۱۵ تا ۲۰ میلیون تومان افزایش پیدا کرد. این روند تا آنجا ادامه پیدا کرد که حالا رقم دستمزد بعضی بازیگران در سینمای ایران بیش ۲۰۰ میلیون تومان تنها برای یک ماه فیلمبرداری است. اختلاف ۲۰۰ برابری دستمزد این بازیگران با مردم عادی اختلافی است که حتی در هالییود هم دیده نمی‌شود.
مخالفان
همانگونه که گفتیم این پرداخت‌ها مخالفان بسیاری دارد. این مخالفان دو دلیل عمده را برای مخالفت خود با این دستمزدها عنوان می‌کنند. اولین دلیل مطرح شده فاصله بسیار زیاد این دستمزدها با مردم عادی است. این گروه معتقدند این پرداخت‌ها باعث به وجود آمد شکاف طبقاتی عمیق در جامعه می‌شود و این شکاف هم مشکلات بسیاری را به وجود خواهد آورد. دلیل دوم هم اینکه اصولاً سینما در ایران هنوز یک صنعت نیست و پرداخت دستمزدها بخش زیادی از هزینه فیلم‌ها را به خود اختصاص داده است. این پرداخت‌ها باعث می‌شود تهیه کنندگان از برای پرداخت دستمزدها از بسیاری از هزینه‌ها مانند دستمزد دیگر عوامل، هزینه لوکیشن، هزینه‌های فنی و … بکاهند و این کار نتیجه‌ای جز تولید آثار ضعیف ندارد. در کنار این وقتی هزینه تولید فیلم بالا باشد آثار کمتری ساخته می‌شود و این آثار کمتر باعث بیکاری تعداد زیادی از افراد درگیر با سینما می‌شود.
موافقان
اما در سوی دیگر موافقان معتقدند حضور ستارها تضمینی برای فروش بیشتر است و وجود این افراد برای سینما لازم و ضروری است. این افراد معتقدند سینمای بدون ستاره محکوم به شکست است و اگر ما به دنبال فروش بالا و کشاندن مردم به سینماها هستیم ناگزیر باید به درخواست دستمکزد بالای ستاره‌ها تن دهیم.
هم موافقان و هم مخالفان در یک نقطه اشتراک دارند و آن رونق سینماست. رونق سینما می‌تواند باعث ایجاد رشد فرهنگی جامعه شود در کنار این صنعتی مانند سینما می‌تواند برای هزاران هزار نفر شغل ایجاد کند. سینمای ایران اما هنوز با تبدیل شدن به صنعت فاصله دارد. در سینمای هالییود اگر بازیگری برای یک فیلم خاص ۷۰ میلیون دلار دریافت می‌کند آن فیلم با فروش جهانی حداقل رقمی حدود ۶۰۰ – ۷۰۰ میلیون دلار فروش را تجربه می‌کند. در کنار این دستمزد بازیگران معمولاً تابع عوامل مختلفی است. بخشی از دستمزدها معمولاً از سوی اسپانسرهای این بازیگران پرداخت می‌شود در کنار آن بخشی از دستمزد بازیگران هم منوط به فروش بالای فیلم می‌شود. به جز اینها این دستمزدها معمولاً برای فیلم‌های پر خرج هزینه می‌شود و همان بازیگر در فیلمی دیگر رقمی در حد چند صد هزار دلار دریافت می‌کند. به طور کلی در سینمای ما رابطه دستمزد ستاره‌ها با هزینه ساخت فیلم رقمی منطقی نیست و به همین دلیل هم فیلم‌های با کیفیت با استانداردهای جهانی در سینمای ما به ندرت ساخته می‌شود. سینمای ایران اگر به دنبال رشد جهانی است باید تغییر نگرشی کلی را در دستور کار خود قرار دهد و اصلاح شیوه دستمزدها می‌تواند اولین گام در این راه باشد.
