اکران فیلم‌هایی با تم مذهبی در نگارستان امام خمینی (ره) اصفهان
وحید صادقی – کیمیای وطن
بازنمایش و مروری بر فیلم‌های مستند از ۷ تا ۹ شهریور با همکاری دفتر تخصصی سینما سازمان فرهنگی تفریحی شهرداری اصفهان، مرکز گسترش سینمای مستند و تجربی، موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (ره) و با همکاری خانه مستند اصفهان در نگارستان امام خمینی (ره) برگزار شد و این برنامه بازنمایش فیلم‌های منتخب دهمین جشنواره سینما حقیقت به شمار می‌رفت.
روز نخست و اکران سه فیلم” جمعه قالی”، ” رئیس‌الورزاء” و “نیمه پنهان ماه”
نخستین مستند پخش شده در این مراسم، به نام ” جمعه قالی” به کارگردانی مهدی اسدی بود. در ابتدای فیلم کارگردان به بررسی تاریخی ساخت مشهد اردهال و چگونگی به خاکسپاری سلطان‌علی بن محمدباقر می‌پردازد و اینکه مخالفان چگونه او را به شهادت رساندند و دوستداران پس از شهادت، وی را در یک قالی پیچیده و او را در محل مشهداردهال کنونی دفن کردند.
فیلم در یکتم سیاه و سفید نمایش داده می‌شود، کارگردان فیلم را به چند بخش تقسیم کرده در ابتدا بخش جشن آبریزان را نمایش می‌دهد که عده‌ای زن، مرد، کودک و خردسال را نمایش می‌دهد که در حال وضو گرفتن و یا بازی کردن با آب هستند.
سپس نوبت بخش یاری‌دهندگان می‌شود… در اینجا کارگردان سعی دارد به نوعی مراسم آغازین قالی‌شویان مشهداردهال را نشان دهد. در فیلم مردان و زنانی را می‌بینیم که با پای پیاده و با چوب‌های مختلف راهی مشهداردهال هستند.
قالی‌شویان مشهداردهال صحنه نبرد و دعا
بخش بعدی فیلم، “نبرد” نام دارد، در اینجا فیلم با نشان دادن چوب‌هایی که در هوا می‌رقصند و مردانی که برای بردن قالی به سمت چشمه تلاش می‌کنند؛ سعید تلاش دارد تا آئین مذهبی و مردمی خطه کاشان را به نمایش درآورد.
دعای باران و پایان مراسم قالی‌شویان
فیلم با بخش “دعای باران” ادامه می‌یابد و باز کارگردان به همان چشمه ابتدای فیلم بازمی‌گردد و زنان و مردانی را نشان می‌دهد که در حال خواندن دعا هستند و فیلم با صدای رعد و برق و بارش باران به پایان می‌رسد.
در این فیلم به راحتی می‌توان واقع‌گرایی و استفاده از زبان روایی را مشاهده کرد. همچنین در آن سعی شده به جای گفتار از متن در برخی موارد استفاده شود و حتی به نظرات جلال آل احمد در مورد جشن آبریزان و قیاس این برنامه به جشن ایرانیان اشاره شده و در برخی جاها نیز صحبتی از بهرام بیضایی و نظرات او شده است.
“جمعه قالی” نمایش ریشه‌های مذهبی و بومی
در مستند “جمعه قالی” به عبارتی سعی شده تا هم به ریشه‌های مذهبی و هم به ریشه‌های بومی این آئین پرداخته شود اما نکته این‌جاست که با وجود در اختیار بودن منابع مکتوب و مستدل در این‌باره، فیلم‌ساز تصمیم گرفته روایت خود را از این مراسم مذهبی ارائه کرده و به این طریق، استقلال خود در بیان هنری را به نمایش بگذارد.
“رئیس‌الوزراء” و بررسی زندگی قوام السطنه
در ادامه این برنامه، فیلم “رئیس‌الوزراء” ساخته محمدرضا هاشمیان به نمایش درآمد که در مورد زندگی سیاسی قوام السطنه و داستان دوستی او با روس‌ها برای اعطای امتیاز نفت شمال است.
فیلم در یک بستر تاریخی و به حوادث تاریخی زمان قوام السطنه و تلاش روس‌ها برای کسب امتیاز نفت شمال آغاز می‌شود.
به عبارتی کارگردان با ساخت این فیلم سعی کرده تا با نمایش کاراکتر ” قوام‌السطنه” در یک بستر تاریخی شخصیت و طرز تفکر او را برای تماشاچی نشان دهد که برای این کار با بیان روایی و با چهار زاویه دید به بررسی این شخصیت پرداخته است.
فیلم در ابتدا به بخش نفت شمال و فعالیت‌های قوام السطنه برای واگذاری این امتیاز به روس‌ها حکایت دارد.
بخش دوم فیلم، کارزار آذربایجان است و حوادث تاریخی آن دوران به ویژه نقش سیدجعفر پیشه‌وری در این برهه زمانی را توضیح می‌دهد. در واقع در این بخش ورود پیشه وری به حزب دموکرات و همچنین قیام‌های مختلف در آذربایجان برای استقلال کامل آن بیان شده است.
توطئه جنگی و رابطه آمریکایی قوام السطنه
بخش سوم با نام توطئه جنگی بوده و در آن به قیام‌های مختلف به ویژه جنبش جنگل و جمهوری خودمختار مهاباد پرداخته شده است.
بخش چهارم و پایانی فیلم با نام “رابطه آمریکایی” به بررسی شخصیت قوام السطنه که محور اصلی این فیلم بوده، پرداخته و فیلم‌ساز در لابلای تصاویر وعکس‌های به جا مانده از آن روزگار، به دنبال واقعیت‌های تاریخی و تحلیلی از وضعیت کشور در آن زمان است.
“رئیس الوزرا” مبدأ حرکت روایتی خود را از مجرای نفت شمال و تلاش‌های شوروی سابق برای چنگ‌اندازی به منابع ارزشمند ملی در خطه شمال ایران آغاز می‌کند و نقش قوام را در این واقعه بررسی می‌کند. در ادامه قائله پیشه وری و اعلام جمهوری خودمختار در این منطقه را به عنوان تمهید شوروی برای رسیدن به مقاصد استعماری خود مورد توجه قرار می‌دهد. اما نقش قوام را در این معادلات فراتر از واقعیات تاریخی پررنگ می‌سازد.
“نیمه پنهان ماه” و نقش زنان در دوره مشروطه
پس از استراحت، سومین فیلم برگزیده با عنوان ” نیمه پنهان ماه” به کارگردانی آزاده بیزارگیتی به نمایش گذاشته شد.
در ابتدای فیلم کارگردان با این جملات فیلم را آغاز می‌کند: «زنان در جنبش مشروطیت ایران چه کردند؟ کجا بودند و چه سهمی در این نخستین نهضت مردمی خاورمیانه داشتند؟ چرا هیچ اثری از حضور زنان در تاریخ‌نگاری مشروطه به چشم نمی‌آید؟»
کارگردان این فیلم، پس از آن، دلیل پژوهش و ساخت این فیلم را نبود مستندی تاریخی در زمینه زنان دوران مشروطه می‌داند که او را به بازخوانی تاریخ این دوران ترغیب کرده است. او در این زمینه در خود فیلم می‌گوید: «باور دارم که بازخوانی دوباره تاریخ، ما را به فهم آن نزدیک‌تر و به ترمیم و بازسازی حافظه جمعی‌مان کمک می‌کند. بازخوانی دوباره تاریخ ما را به درک واقعی‌تر و درست‌تری از تاریخ می‌رساند و به ما نشان می‌دهد که می‌شود و می‌توان تاریخ را جور دیگری نیز نگریست. نگاهی که تاریخِ فاتحان را جست‌وجو نکند، جوری که تاریخ مردمانِ بی‌تاریخ باشد و تاریخ زنان و مردان گمنام سرزمینم را روایت کند.»
این مستند با چند تصویر از زنان قاجار ادامه می‌یابد، زنانی که به گفته خود کارگردان از ادامه تحصیل و حضور در مجامع عمومی منع بودند و تنها در ساعات خاصی، با همراهی دیگران می‌توانستند در خیابان‌های شهر قدم بزنند.
در فیلم به نقش یحیی دولت‌آبادی، کسایی، اعتمادالسطنه، آیت‌اله طباطبائی و بسیاری از روزنامه‌نگاران برای ورود زنان به دوره مشروطه اشاره می‌شود.
“انیس‌الدوله” سوگلی ناصرالدین شاه و نقش سیاسی او در دوره قاجار
کارگردان در دربار شاه به نقش ” انیس‌الدوله” سوگلی ناصرالدین‌شاه قاجار اشاره می‌کند که اقدامات سیاسی مهمی را در دوران خود انجام داد ضمن اینکه تنها زنی از دربار قاجاربود که موفق شد با شاه به سفر اروپا برود.
در بخش دیگری از فیلم به نقش زنان در زمان تحریم تنباکو و ورود آنان به بخش سیاسی جامعه اشاره می‌شود. زنانی که به علت تحریم تنباکو و به منظور اعتراض به این قضیه به خیابان‌ها ریختند و حتی در این اعتراضات زنان زیادی به شهادت رسیدند. البته این مبارزات به اینجا خاتمه نیافت و ادامه این روند در تبریز با ورود زنان مسلح به رهبری ” زینب پاشا” به میدان مبارزه رنگ دیگری به خود گرفت.
فیلم در جای دیگری به نقش زنان حرم به ویژه انیس‌الدوله در مبارزات می‌پردازد که تبعیت او از میرزای شیرازی منجر جمع کردن و شکستن تمام قلیان‌های دربار پادشاهی و تحریم آن در داخل حرم حتی منع آن برای خود شاه شد و در نهایت این کار موجب لغو تحریم توسط شخص ناصرالدین‌شاه و به دست‌خط خود او شد.
احتکار گندم و مبارزه زینب‌پاشا در تبریز
ماجرای احتکار گندم و ورود زنان به عرصه مبارزات نیز بخش دیگری از فیلم است که ورود زنان معترض به حرم عبدالعظیم و مبارزات آنان برای دستیابی به گندم را نشان می‌دهد. حتی دامنه این مبارزه در سال ۱۲۷۶ به تبریز می‌رسد که گروهی به سرپرستی “زینب پاشا” به انبار غله حمله کرده و با محاصره انبار خواهان برداشت آنان هستند و در این راه ضمن آتش‌سوزی ۱۶ زن به شهادت رسیدند. اما زینب پاشا موفق شد آتش را خاموش کرده و گندم را به دست خانواده‌های محروم برساند و آنان را از رنج گرسنگی نجات دهد.
صدور فرمان مشروطه در سال ۱۲۸۵ شمسی بخش دیگری از فیلم را به خود اختصاص می‌دهد با این فرمان نقش زنان در جامعه پررنگ‌تر شد و حتی بخش زنان شورای ملی کار خود را در این دوران آغاز کرد اما با مرگ مظفرالدین شاه و جانشینی محمدعلی‌شاه مجلس به توپ بسته می‌شود.
در ادامه مشروطه‌خواهان به اعدام محکوم می‌شوند که در این انقلاب که به تبریز نیز کشیده شد زنان زیادی شرکت داشته و به گواهی تاریخ در این نبرد ۲۰ زن به شهادت رسیدند.
در ادامه فیلم زنان مبارزی همچون آذرا، استفیک، آناهید، و زنان روزنامه‌نگاری که ۴ سال بعد از انقلاب مشروطه دست به انتشار روزنامه می‌زنند همچون دکتر کحال مدیر روزنامه دانش و مریم امیر مدیر روزنامه شکوفه آمده است.
