آلودگی هوا میهمان ناخواسته

دامون رشیدزاده

کمتر از ۱۰ ساعت بعد از یک بارندگی شدید هنگامی که از خانه خارج شدم اولین چیزی که به چشمم خورد هوای آلوده و پر دود بود. انگار نه انگار که شب قبل حسابی باران باریده بود. تنها آثار باقی مانده از بارندگی آب سیاه قیر مانندی بود که در جوی آب باقی مانده بود.

این ماجرا واقعیت امروز بسیاری از کلانشهرهای کشور است. هوا به حدی از آلودگی رسیده که حتی بارش باران و وزش بادهای فصلی نیز بیش از چند ساعت توان تمیز نگه داشتن هوا را ندارد و در عرض نصف روز میزان آلودگی هوا دقیقاً به همان میزان گذشته باز می‌گردد. اگر تا پیش از این آلودگی هوا تنها مختص فصل زمستان و پدیده وارونگی هوا بود این روزها آلودگی هوا سرما و گرما نمی‌شناسد و به میهمان دائمی کلان شهرها تبدیل شده است.

آلودگی هوا چیست؟

آلودگی امروزه اصطلاحی است که در تمام دنیا شنیده می‌شود. ما در مورد انواع مختلف آلودگی می‌شنویم و در رسانه‌ها این واژه را زیاد می‌بینیم. اما «آلودگی هوا» یکی از انواع آلودگی است که صرف نظر از مکان آن چه در محیط بسته و چه در محیط باز، به هوایی که در آن آلاینده‌ها وجود داشته باشند گفته می‌شود. آلودگی هوا می‌تواند به دو بخش تبدیل شود: آلودگی هوای قابل مشاهده و آلودگی هوای نامرئی یا غیر قابل مشاهده. اگر می‌خواهید طور دیگری به آلودگی هوا نگاه کنید باید بگوییم که آلودگی می‌تواند هر ماده‌ای باشد که مانع از تحمل هوا شود و روی سلامتی موجودات زنده اثر بگذارد. حفظ تمام موجودات زنده روی زمین، به دلیل ترکیب گازهایی است که به طور کل، «جو» را تشکیل می‌دهند؛ عدم تعادل ناشی از افزایش یا کاهش درصد این گازها می‌تواند برای بقا مضر باشد.

عوامل اصلی آلودگی هوا

دی اکسید گوگردی که از احتراق سوخت‌های فسیلی مثل زغال سنگ، نفت و سایر انتشار می‌شود یکی از عوامل اصلی آلودگی هوا است. آلاینده‌های ناشی از وسایل نقلیه شامل کامیون، اتومبیل، قطار، هواپیما باعث ایجاد آلودگی زیادی می‌شود. این سوخت‌ها همیشه مضر هستند اما ما از آن‌ها استفاده می‌کنیم تا نیازهای اساسی حمل و نقل روزانه‌مان را برآورده کنیم. اما، استفاده بیش از حد آن‌ها برای محیط زیست بسیار مضر است زیرا گازهای خطرناک ناشی از آن‌ها، باعث تخریب تدریجی آن می‌شود. مونوکسید کربن ناشی از احتراق نامناسب یا ناقص سوختی که از وسایل نقلیه آزاد می‌شود یکی دیگر از آلاینده‌های مهم همراه با نیتروژن اکسید است که از هر دو فرآیند طبیعی و انسانی تولید می‌شود. آمونیاکی که توسط محصولات مرتبط با کشاورزی ساخته می‌شود بسیار شایع می‌باشد و یکی از گازهای خطرناک در جو است. استفاده از حشره کش ها، آفت کش ها و کود در فعالیت‌های کشاورزی بسیار زیاد است. آن‌ها مواد شیمیایی مضر را در هوا پخش می‌کنند و علاوه بر هوا می‌توانند باعث آلودگی آب نیز شوند. صنایع تولیدی مقدار زیادی مونوکسید کربن، هیدروکربن، ترکیبات آلی و مواد شیمیایی را در هوا پخش می‌کنند و به همین دلیل کیفیت هوا را کاهش می‌دهند. صنایع تولیدی را می‌توان در هر گوشه‌ای از زمین یافت و هیچ منطقه‌ای نیست که تحت تأثیر آن قرار نگرفته باشد. پالایشگاه‌های نفت نیز، هیدروکربن و سایر مواد شیمیایی آلوده دیگر را در هوا منتشر می‌کنند و همچنین باعث آلودگی زمین می‌شوند.

یکی دیگر از عوامل مهم آلودگی هوا در سال‌های اخیر به خصوص در ایران موضوع گرد و غبار است. گرد و غبار حاصل از خشکسالی در منطقه خاورمیانه باعث شده کشور ما با بحران جدی آلودگی هوا ناشی از گرد و خاک روبرو شود به گونه‌ای که در استان‌هایی مانند خوزستان گاهی ذرات معلق در هوا به بیش از ۷۰۰ برابر استاندارد مجاز می‌رسد.

راهکارها

اما در چنین شرایطی چه کاری می‌توان انجام داد؟ اگر بخواهیم تنها به امید دولت‌ها بنشینیم و به عنوان مردم این کشور هیچ کار خاصی صورت ندهیم بسیار بعید است که در آینده اوضاع از اینی که هست بهتر شود. شاید بهترین تصمیم این باشد که هر کدام از ما سعی کنیم به اندازه توان خود در کاهش آلودگی هوا و محیط زیست نقش ایفا کنیم. کارهای کوچک مانند استفاده از وسایل نقلیه عمومی حتی یک روز در هفته، کاهش مصرف انرژی، کاهش مصرف آب، استفاده کمتر از پلاستیک و یا تفکیک زباله‌ها برای بازیافت بهتر اقدامات کوچکی است که نتیجه بزرگی به دنبال دارد.