احسان و نیکوکاری از نگاه اسلام

علی حاجیان

در تقویم جمهوری اسلامی ۱۴ – اسفند به نام روز احسان و نیکو کار نامگذاری شده است ضمن گرامیداشت این روز و تبریک به همه نیکوکاران که همه ملت ایران هستند اشاره ای به موضوع خواهیم داشت . یکی از ارزش‌های اسلامی که در دین مبین اسلام مورد توجه قرار دارد احسان و نیکی به دیگران است این خصیصه ارزشی  دارای مصادیق فراوان است، ولی مهمترین مصداق آن در ارتباط با “انسان و دیگران” یا احسان اجتماعی است.

احسان و کلماتی مثل آن در توصیف کارهایی به کار می‌روند که به علت داشتن شکلی از زیبایی عقلی، نفسانی و طبیعی، انسان را به خود جذب می‌کند در روایت است که فرموده اند”الانسان عبیدالاحسن”انسان و تشنه و عاشق احسان است و انسانهای احسان کننده و نیکوکار از جاذبه بالایی برخودارند و مردم را به خود جذب می کنند. انسان بنابر اجتماعی بودنش حیات و قوامش در گرو پیوستگی و وابستگی است و در فرهنگ بشری به تعابیر مختلف جامعه‌ی انسانی را به این سو فرا خوانده است. در واقع، همه دانشمندان و مصلحان در طول تاریخ در گفتار و آثار خود مردم را به همدلی و احسان به یکدیگر دعوت نموده و آنرا از مقولات لازم برای زندگی اجتماعی و جامعه شمرده‌اند. اسلام برای تحقق بخشیدن به هدف احسان در جامعه یکسری قوانین اخلاقی و حقوقی تعریف کرده است. این قوانین که افراد جامعه را موظف به ادای این اصول می‌کند (قوانین حقوقی) نام گرفته است و تمامی افراد جامعه موظف به انجام این امور می‌باشند و در صورت عدم انجام این وظایف گرفتار عواقب دنیوی و اخروی می‌شوند که می‌توان به خمس و زکات و انفال اشاره کرد که به عنوان وظیفه اجتماعی، حقوقی افراد تعریف شده است.

بالاترین درجه و رتبه‌ی نیکوکاری در قرآن (انفاق) و گذشت از آنچه که انسان آنها را دوست می‌دارد می‌باشد. در آیه‌ی ۹۲ سوره مبارکه آل عمران آمده است (لن تنالوا البر حتی تنالوا البر حتی تنفقوا مماتحبون) “هرگز به حقیقت و اصل نیکوکاری نمی‌رسید مگر آنچه را که دوستش می‌دارید در راه خدا انفاق کنید.” و در سوره‌ی مبارکه انسان آمده است (ویطعمون الطعام علی حبه مسکیناً و یتیماً و اسیراً و انما نطعمکم لوجه الله لانرید منکم جزاء و لاشکورا) و غذایشان را به علت دوستی با (خدا) به مسکین و یتیم و اسیر می‌دهند و می‌گویند ما فقط برای رضای خدا به شما غذا می‌دهیم و از شما هیچ پاداش و سپاسی نمی‌خواهیم – سوره‌ی انسان آیه ۷ و ۸) در هرحال باب احسان در روزهای پایانی سال به روی همگان باز است تا هم خود را بیازمائیم و هم فرصتی باشد برای رفع بخشی از محرومیت ها و شاد کردن انسانهای دل شکسته ای نیاز و کمبود آنها را کسل کرده و در نگرانی هستند و چه خوبست صرفه جویی و پیشگیری از هرگونه ریخت و پاش که نوعی ناسپاسی نعمت های الهی است و احسان اوج سپاسگزاری و شکر نعمت است.