ارتباط اثربخش؛ عامل خلاقیت انسانی

عباس زمانی

نویسنده و پژوهشگر اجتماعی

اگر به زندگی امروزمان نگاه کوتاهی داشته باشیم، متوجه می‌شویم که مهمترین عامل زندگی اجتماعی ما واژه‌ای به نام «ارتباط» و مفهومی به نام «ارتباطات» است.

در حقیقت انسان از بدو حضور در کره خاکی و بدون تجربه زیستی در این جهان، تنها با برخورداری از فرایند ارتباط موفق شد شکوفایی خود را آغاز نماید.

 فرایند ارتباط به عنوان مفهومی چند مرحله‌ای با «کشف، پردازش و انتقال پیام» انسان را قادر ساخت تا مراحل مختلف زندگی تاریخی خود را دنبال نماید.

دکتر ساروخانی ارتباط را جریانی می‌داند که در طی آن دو نفر یا بیشتر به تبادل افکار، نظرات، احساسات و عقاید خود می‌پردازند و از طریق به کار بردن پیام‌هایی که معنایش برای کلیه انسانها یکسان است، به انجام این امر مبادرت می‌ورزند.

اهمیت ارتباط از آن جهت است که حلقه واسط میان تعامل انسان بوده و در جای جای زندگی بشر حضوری غیرقابل انکار داشته و اگر به طور مؤثر و مطلوب به انجام رسد؛ انتقال دانش، تبادل افکار و تفاهم رخ داده و در غیر اینصورت سوء تفاهم، جدال فکری و حتی جنگ اتفاق می افتد.

به طور مثال انتقال درس از معلم به دانش آموز، انتقال تجربه از استاد به شاگرد، فرایند مذاکره، گفتگو و… همه از ارتباط مؤثر نشأت گرفته و از یک الگوی اصلی پیروی می‌کند؛ انتقال پیام از فرستنده به گیرنده که با پردازش و درک پیام توسط دریافت کننده پیام همراه است.

در حقیقت انسان آنچه از فرایند ارتباط از دیگران دریافت می‌کند را با گنجینه تجربیات عینی خود تلفیق نموده و به درک جدیدی از هستی دست می‌یابد که اگر به طور پیوسته منجر به ترکیب دانش دریافتی با تجربیات قبلی فرد برای حل یک مسئله خاص شود، خلاقیت اتفاق می افتد. بنابراین در صورتیکه ارتباط مطلوب و اثر بخش یا فرایند انتقال پیام به خوبی صورت نگیرد خلاقیت انسانی به منصه ظهور نخواهد رسید.

با مروری بر تاریخچه ارتباطات در می‌یابیم که اگر چه این مفهوم و اجزاء آن از گذشته تا کنون تغییر چندانی نکرده اما ابزارهای انتقال پیام ارتباطی دستخوش تغییرات شگرفتی شده است به طوریکه اگر در گذشته به طور مثال تصویر نگاری بر دیوار غارها ابزار انتقال پیام بود، امروزه پیام‌های کلامی و متنی با استفاده از رسانه‌ها و وسایل جمعی به شکل قابل توجهی در فرایند ارتباط جا باز کرده‌اند و از این روست که در سال‌های اخیر شاهد ظهور رسانه‌های اجتماعی و شبکه‌های ارتباطی مجازی در ارتباطات انسانی هستیم.

امروزه در قرن بیست و یکم بر روی کره خاکی کمتر جایی را می‌توان یافت که در آن نشانی از وسایل ارتباط جمعی نباشد. حتی می‌توان ادعا کرد که رسانه‌ها فضا و زمین را به تسخیر خود در آورده و بر همه ابعاد زندگی بشر سایه افکنده‌اند تا جایی که به نظر می‌رسد زندگی بدون رسانه برای ما غیر ممکن شده است.

پروفسور معتمد نژاد معتقد است: قدرت وسایل ارتباط جمعی به ویژه رسانه‌های دیداری به دلیل برخورداری از ویژگی‌هایی نظیر سرعت انتشار پیام‌ها، مداومت انتشار پیام‌ها، وسعت جهانی حوزه انتشار پیام‌ها، فراوانی و گوناگونی محتوا و انبوه مخاطبین نا متجانس باعث شده است تا به عنوان ابزاری بسیار مهم مورد توجه مدیران و کارشناسان علوم انسانی قرار گیرد.

رسانه در فرهنگ لغت به معنی هر وسیله که پیغامی را از جایی برساند وسیله پیام رسان به همگان اما در مفهوم ارتباطات، رسانه وسیله‌ای برای نقل و انتقال اطلاعات، ایده‌ها و افکار افراد یا جامعه است.

رسانه‌های جمعی یا عمومی و به تعبیر دیگر وسایل ارتباط جمعی اصطلاح فارسی شده واژه لاتین «میدیوم»(Medium) است که جمع آن «میدیا» (Media) می‌باشد و منظور از آن دسته‌ای از وسایل هستند که مورد توجه تعداد کثیری می‌باشند و از تمدن‌های جدید به وجود آمده‌اند.

در ایران فرهنگستان زبان فارسی واژه «رسانه‌های همگانی» را برای نامگذاری وسایل ارتباط جمعی انتخاب نموده است. این اصطلاح ترجمه اصطلاح انگلیسی «مس میدیا» (Mass Media) است که به اختصار استفاده می‌شود.

 معتمد نژاد معتقد است؛ انتخاب این اصطلاح با دو اشکال عمده روبه روست زیرا از یک طرف در ترجمه صفت انگلیسی «مَس» به زبان فارسی دقت کافی معمول نگردیده است و به جای ترجمه آن به توده‌ای یا توده گیر صفت «همگانی» که معادل «پابلیک» انگلیسی است، گذاشته است و از طرف دیگر به بیان مفهوم اصلی ارتباط که در اصطلاح کامل انگلیسی وجود دارد نیز توجه نشده است.

کاربرد این واژه اگر هم برای اولین بار اشتباه تعریف شده باشد اکنون آنچنان فراگیر و همگانی شده که سازمان مدیریت و برنامه ریزی ضمن استفاده از آن، رسانه‌های همگانی را به چهار دسته: رسانه‌های دیداری (تلویزیون، تابلوهای الکترونیکی، تابلوهای اعلانات، آگهی‌های اطلاع رسانی، سینما، تئاتر، وسایل نمایش، بیلبوردهای بزرگ شهری، اتوبوس آگهی)، رسانه‌های شنیداری (رادیو، تلفن، سامانه‌های تلفن گویا و دستگاه‌های پخش صوتی)، رسانه‌های نوشتاری (انواع پوستر، کاتالوگ، برشور، پَمفِلت، بولتن و گزارش مدون، داستان، فیلم نامه، شعر، عکس، کاریکاتور و نقاشی) و رسانه‌های گفتاری (انواع همایش، سمینار، کارگاه، جلسه، نمایشگاه، سفر و بازدید) تقسیم نموده است که به این تقسیم بندی بایستی رسانه‌های تلفیقی یا چندرسانه‌ای ها (رایانه، تلفن همراه هوشمند، اینترنت، نرم افزارهای اجتماعی و…) را نیز اضافه کرد.

مطالب عنوان شده تاکنون مقدمه‌ای برای طرح موضوع اصلی این نوشتار است. «فضای مجازی و شبکه‌های اجتماعی»؛ مبحثی که در سه شنبه‌های آتی پیرامون آن به تفصیل صحبت خواهیم نمود تا اقشار مختلف جامعه و به ویژه خانواده‌ها با مفاهیم، کاربردها، فرصت‌ها و تهدیدهای آن بیشتر آشنا شوند.