اعتکاف فرصتی برای نزدیک شدن به خدا

انسان به طور فطری در پی دستیابی به کمال و پرورش ابعاد وجودی خویش است و خلوت‌گزینی در منزل دوست، گامی مهم در جهت رسیدن به این مقصد بزرگ انسانی
است.
دین انسان‌ساز اسلام، فکر جدایی از زندگی دنیا گوشه‌نشینی و کناره‌گیری از مردم و رهبانیت را باطل و ناپسند اعلام کرده است؛ اما اعتکاف را به عنوان فرصتی برای بازگشت به خویش و خدای خویش قرار داده تا کسانی که از هیاهو و جنجال‌های زندگی مادی خسته می شوند بتوانند چند صباحی با خالق خود خلوت کنند و توسط ارتباط جان و روح خود با خالق هستی
با ایمان و اعتقادی راسخ به سوی سعادت دنیا و آخرت گام بردارند.
اعتکاف در لغت به معنای «گوشه‌نشین شدن در جایی ماندن، خود را بازداشتن و گوشه‌نشینی برای عبادت» است و در اصطلاح، عبارت است از ماندن حداقل ۳ روز در مسجد جامع شهر یا مساجد چهارگانه؛ یعنی مسجد الحرام مسجد النبی، مسجد کوفه و مسجد بصره به قصد عبادت خداوند، با شرایطی خاص؛ در حالی که روزها روزه و شب‌ها شب زنده‌دار
باشد.
اعتکاف بیشتر در ایام البیض، یعنی ۱۳ تا ۱۵ ماه رجب همراه با اعمال ام داوود انجام می‌شود. ۳ روز اعتکاف در مسجد الحرام و ۱۰ روز آخر ماه مبارک رمضان نیز سفارش شده
است.
بعضی از آیات قرآن نیز دال بر آن است که اعتکاف در ادیان الهی گذشته وجود داشته است: «به یاد آر هنگامی که ما خانه کعبه را مقام امن و مرجع امر دین خلق مقرر داشتیم و دستور داده شد که مقام ابراهیم را جایگاه پرستش خدا قرار دهید؛ از ابراهیم و اسماعیل پیمان گرفتیم که حرم خدا را پاکیزه دارید برای اینکه اهل ایمان به طواف و اعتکاف حرم بیایند و در آن نماز به جای آرند.» (بقره،۱۲۵) از این آیه استفاده می شود که در زمان حضرت ابراهیم(ع) و حضرت اسماعیل(ع) عبادتی به نام اعتکاف وجود داشته و پیروان دین حنیف گرداگرد کعبه معتکف می‌شدند. حضرت موسی(ع) نیز با آنکه مسئولیت سنگین رهبری و هدایت امت را بر دوش داشت، برای مدت زمانی آنان را رها کرد و برای خلوت کردن با محبوب خویش به خلوتگاه کوه طور شتافت و در پاسخ به پرسش پروردگارش عرضه داشت: «… و عجلت الیک ربی لترضی؛ … و من برای خشنودی تو تعجیل کرده و بر آن‌ها تقدم جستم.» (طه،۸۴) قرآن در جایی دیگر از رهبانیت و گوشه‌گیری پیروان حضرت عیسی(ع) سخن به میان آورده و می‌فرماید: «و از پی نوح و ابراهیم باز رسولان دیگر و سپس عیسی پسر مریم را فرستادیم و به او کتاب آسمانی انجیل را عطا کردیم و در دل پیروان او رأفت و مهربانی را نهادیم و ترک دنیایی که از پیش خود در آوردند، ما آن را برایشان مقرر نکردیم؛ مگر برای آنکه کسب خشنودی خدا کنند؛ با این حال آن را چنان که حق رعایت آن بود، منظور نداشتند» (حدید، ۲۷) اسلام نیز با پیش‌بینی عبادتی به نام اعتکاف که در واقع نوعی خلوت و درون‌گرایی است، برای ساختن انسان‌ها و جامعه انسانی و جلوگیری از آفت فراموش کردن خدا، چاره‌اندیشی کرده است. در حقیقت اعتکاف، زمینه مناسبی است تا انسان به کاوش درباره انگیزه‌ها و روحیات خویش بپردازد و برای رفع نقصان و تکامل خود بکوشد. رشد، کمال، بالندگی روحی، عقلی و ایمانی انسان و رسیدن به عالم شهود و ملکوت از آثار اعتکاف است. در اعتکاف، انسان با پی بردن به نکات مثبت و منفی وجودش، با تقویت نقاط مثبت، از ضعف‌های خود می‌کاهد و فرد علاوه بر حفظ معنویات، به همنوعان خویش هم توجه می‌کند. آثار اعتکاف دو نوع است: آثار فردی و آثار اجتماعی.
آثار فردی
اولین اثر خلوت‌گزینی آسمانی اعتکاف، نورانیت قلبی است؛ یعنی انسان با توجه بیشتر به خدا فیوضات ربانی بیشتری را کسب می‌کند و درنتیجه نور خداوند در دلش متجلی می شود. اعتکاف، فرصتی کارساز و کارآمد برای اندیشیدن به شیوه رفتاری خود در عرصه‌های مختلف زندگی و نحوه عبودیت در پیشگاه خداوند است. تقویت روحیه بندگی، دوری از گناهان که موجب پاکسازی روح و آمادگی برای پذیرش حق می‌شود، تواضع و فروتنی که ثمره تفکر و پاسخ به ندای درون انسان است، از جمله آثار فردی اعتکاف می‌باشد. معتکف که در مدت اعتکاف از بسیاری از امور حلال هم چشم‌پوشی می‌کند در حقیقت تمرینی برای تقویت اراده خود انجام می‌دهد. از سوی دیگر اخلاص در عبادت و دوری از ریا که در این عمل عبادی نهفته است، سبب تواضع و فروتنی وی می‌شود. اعتکاف بهترین فرصت برای انس با خدا و درک شیرینی و لذت بندگی اوست؛ میدانی است برای به زمین زدن وابستگی‌ها و زدودن عشق به دنیا. اعتکاف انسان‌ساز و فرصتی است که آدمی در آن با مرور نامه اعمال خود و بررسی گفتار و رفتار گذشته خود، اعمالش را که تنها یار و همراه مجسم تا روز قیامت هستند، (زلزال، ۶) می‌سنجد و هر آنچه را تاکنون از او سر زده، محک می‌زند و خود را برای روزی که ذره‌ذره اعمال نیک و بدش را محاسبه می‌کنند (زلزال، ۸)، آماده می‌سازد.
آثار اجتماعی
عمل کردن به وظایف و فعالیت‌های اجتماعی بدون پشتوانه معنوی، سبب سقوط انسان از جایگاه حقیقی خود و مانع از رسیدن انسان به کمال مطلوب می‌شود. اعتکاف که نوعی درون‌گرایی است، انسان را از آفت خدافراموشی و خودفراموشی نجات می‌دهد. افزایش روحیه تعاون و همکاری و توجه به اجتماع مسلمین از جمله آثار اجتماعی اعتکاف است.در دنیای امروز که بشر با بحران‌های زیاد مادی و معنوی روبه‌رو است مراسم‌های دینی از قبیل اعتکاف می‌تواند آرامش‌بخش باشد. از دیگر آثار مهم اعتکاف در سطح جامعه، رویارویی این مراسم عبادی و معنوی با نفوذ فرهنگ بیگانه است.جوانی که در مراسم اعتکاف طعم شیرین ایمان و انس به خداوند را چشیده است، لذت‌های مادی و شهوانی در دیدگاهش حقیر و بی‌ارزش می‌شود و به آسانی در گرداب فساد و تباهی گرفتار نمی‌شود. از سوی دیگر چنین مراسمی، خود پیامی عملی و درسی عبرت‌آمیز برای مردم است.
حضور جمعی از مومنان در مسجد برای عبادت در حقیقت نوعی الگوسازی و الگودهی برای اقشار جامعه مخصوصا نوجوانان و جوانان است و همچنین نوعی دعوت به خداپرستی و دینمداری و آثار سازنده‌ای بر جامعه خواهد داشت. به عقیده جرم شناسان اجتماعی، بسط و گسترش مسایل معنوی، باعث کم شدن جرم و فساد در جوامع می‌شود. اعتکاف در این میان می‌تواند نقش مهمی ایفا کند؛ زیرا مشتمل بر چند عبادت است و آثار معنوی ویژه‌ای حتی بر افراد غیرمعتکف برجای
می‌گذارد.