اقتصاد فرهنگ را بایستی جدی گرفت

دکترعلی رشیدپور

عضو هیئت علمی دانشگاه آزاد اسلامی واحد اصفهان(خوراسگان)

امام خمینی (ره) در مورد جایگاه و نقش فرهنگ در تاریخ ۳۱/۶/۱۳۶۰ می‌فرمایند :

بی شک بالاترین عنصری که در موجودیت هر جامعه دخالت اساسی دارد، فرهنگ آن جامعه است. اساساً فرهنگ هر جامعه هویت و موجودیت آن جامعه را تشکیل می‌دهد و با انحراف فرهنگ هر چند جامعه در بعدهای اقتصادی، سیاسی، صنعتی و نظامی قدرتمند باشد، ولی پوچ، پوک و میان تهی است. اگر فرهنگ جامعه ای وابسته و متأثر از فرهنگ مخالف باشد، ناچار دیگر ابعاد آن جامعه به جانب مخالف گرایش پیدا می‌کند و بالاخره در آن مستهلک می‌شود و موجودیت خود را در تمام ابعاد از دست می‌دهد.

فرهنگ به خودی خود و بدون در اختیار گرفتن ابزارهای کارآمد نمی تواند نقش فوق را به خوبی ایفاء نماید و به جایگاهی درخور و شایسته برسد.لازم به ذکر است که شاید در گذشته جامعه ای بدون توجه یا با توجه اندک به مقوله فرهنگ می توانست در سایر ابعاد همانند اقتصاد،صنعت ،نظامی و …. به شرایط و جایگاه مناسبی برسد اما امروزه هر چه به سمت جلو حرکت می کنیم وابستگی سایر حوزه ها به فرهنگ بیشتر و بیشتر می گردد تا حدی که می توان ادعا نمود در آینده ی نزدیک این وابستگی به اندازه ای زیاد خواهد شد که عملاً بدون موفقیت و پیشرفت در حوزه فرهنگ و زیر بخش های آن امکان بهبود و پیشرفت در ابعاد مذکور به حداقل ممکن و حتی شاید به سمت صفر هم میل نماید.در طول تاریخ بشر برای پیشرفت و موفقیت فرهنگی بنابر اقتضاء زمان خواسته یا ناخواسته از ابزارهای مختلفی استفاده نموده است .در زمان کنونی و به احتمال زیاد تا آینده ای بسیار دور تنها ابزار موثر و کارآمد انجام فعالیت در قلمرو فرهنگی جوامع ابزاری به نام «اقتصاد فرهنگ» می باشد.اقتصاد فرهنگ شاخه ای جدید و بسیار کاربردی و تاثیر گذار از علم اقتصاد است که خمیر مایه مورد استفاده در آن محصولات، کالاها و خدمات فرهنگی هستند.همانند سایر زیر بخش های اقتصاد نظیر اقتصاد فناوری، اقتصاد انرژی، اقتصاد کشاورزی و …. در اقتصاد فرهنگ نیز از تکنیک ها و روش های علم اقتصاد برای استفاده بهینه از منابع کمیاب برای پاسخگویی به نیازها و خواسته های نامحدود در راستای دستیابی به اهداف از پیش تعیین شده و مورد انتظار به صورت اثربخش بهره گرفته می شود.بررسی های حاکی از این هستند که اغلب زیر بخش های علم اقتصاد در صورت فعالیت مناسب منافعی را ایجاد می نمایند که اغلب منافع اقتصادی می باشد و کمتر تامین کننده منافع اجتماعی و …. به صورت مستقیم هستند.اما اقتصاد فرهنگ با این زیر بخش ها در بسیاری از جوانب بسیار متفاوت و متمایز عمل می نماید و در صورت موفقیت منافعی را ایجاد می نماید که بسیار حائز اهمیت و حیاتی هستند که در ادامه به اختصار به مواردی از آنها اشاره می گردد:

• منافع و کارکردهای فرهنگی: شامل مواردی همانند غنای فرهنگ، افزایش سرمایه فرهنگی، امنیت فرهنگی وصدور پیام و ارزش های انقلاب به سایر جوامع … و در مجموع توسعه فرهنگی و توسعه پایدار می باشد.به عنوان نمونه هر چه اقتصاد فرهنگ رونق داشته باشد به طور طبیعی موازنه صادرات و واردات کالاها و خدمات فرهنگی به نفع جامعه می باشد.لذا صادرات بیشتر کالاها و خدمات فرهنگی که به طور ذاتی حاوی ارزش های جامعه و انقلاب هستند موجبات صدور پیام انقلاب اسلامی را فراهم می آورند.

–  منافع و کارکردهای اقتصادی: درآمد زایی،اشتغال زایی ، کاهش و ابستگی به نفت ،رونق کسب و کار و ….. و در مجموع توسعه اقتصادی پایدار برخی از منافع و کارکردهای اقتصادی اقتصاد فرهنگ هستند.

– منافع و کارکردهای اجتماعی: مواردی همانند انسجام اجتماعی ،بهبود تعاملات اجتماعی، افزایش سرمایه اجتماعی و  …… از آثار اجتماعی رونق اقتصاد فرهنگ هستند.

– منافع و کارکردهای سیاسی:تقویت و ارتقاء توان دیپلماسی فرهنگی در سطح بین الملل و بهبود فعالیت های سیاسی در داخل کشور همانند فعالیت احزاب و نهادینه شدن فرهنگ دموکراسی و …. از پیامدهای توجه به اقتصاد فرهنگ می باشند.

– منافع و کارکردهای امنیتی: رونق اقتصاد فرهنگ زمینه اقتدار داخلی را به وجود آورده و از هر نوع ابزار دیگری همانند ابزارهای نظامی و …. بسیار اثربخش تر می باشد.زیرا اقتصاد فرهنگ هم به تحکیم نظام اقتصادی کمک می کند و هم مستحکم کننده فرهنگ جامعه است.و در هر دوبعد استقلال و عدم وابستگی به بیگانگان را در پی دارد و به فرموده امام (ره) فرهنگ مستقل و غیر وابسته استحکام جامعه را در همه ابعاد تضمین می نماید.

لازم به ذکر است که کشور ما که داعیه دار فرهنگ و تمدن اصیل و ریشه دار اسلامی- ایرانی می باشد در حوزه اقتصاد فرهنگ در جایگاه مناسبی قرار ندارد و از منافع فوق الذکر و سایر منافع این حوزه بهره ناچیزی می برد لذا همگان بایستی اهتمام جدی را داشته باشند تا شاهد رشد و موفقیت در این زمینه باشیم.