باقیات صالحات
یادداشت نوشته : محمد حاجیان
اعمال انسان دو دسته‌اند: ۱ – ماتقدم ۲-ماتأخر. عمل انسان در زمان حیات که با مرگ پرونده آن بسته می‌شود، ما تقدم است؛ مثل انواع عبادات و … . عمل انسان که ممکن است آثارش تا ده‌ها سال بماند ما تأخر است؛ مثل ساختن مدرسه و… .
بر اساس روایات، مصادیق بسیاری برای باقیات صالحات مطرح است که شامل اعمال عبادی و کارهای نیک اجتماعی و فردی و شخصی و مانند آن‌ها می‌شود که انسان به نیت وجه‌الله و با اخلاص برای رضای الهی انجام می‌دهد.
البته بعضی از اعمال صالح به سبب بقا و ماندگاری حتی پس از مرگ و تأثیرگذاری بر روند رو به رشد آدمی حتی در عالم برزخ از این خصوصیت بقا و ماندگاری و پایداری بیشتر برخوردار است و انسان حتی در زمانی که با مرگش توان عمل را از دست می‌دهد، بقای همین اعمال صالح در دنیا موجب می‌شود تا آثار عمل او پس از مرگ نیز ادامه داشته باشد.
امام علی(ع) درباره محدودیت انسان پس از مرگ می‌فرماید: الیوم عمل بلاحساب و غدا حساب بلاعمل. امروز، دنیا، زمان تلاش و فعالیت بدون حساب است و فردای قیامت، زمان حساب و بررسی اعمال است و امکان عمل وجود ندارد. (شرح نهج‌البلاغه، ابن عبده: ج ۱ کتاب ۴۱)؛
اما این محدودیت برای همگان نیست؛ زیرا کسانی هستند که سنت‌های خوب و بدی از خود به جا می‌گذارند که تبعات و آثار آن حتی پس از مرگ برای آنان است.
خداوند می‌فرماید: إنّا نحن نحیی الموتی و نکتب ما قدموا و آثارهم و کل شی احصیناه فی امام مبین؛ آری! ماییم که مردگان را زنده می‌سازیم
و آنچه را از پیش فرستاده‌اند، با آثار [و اعمال]شان درج می‌کنیم و هر چیزی را در کارنامه‌ای روشن برشمرده‌ایم. (یس، آیه ۱۲)
پس خداوند نه‌تنها خود عمل را ثبت می‌کند بلکه آثاری که حتی پس از مرگ باقی می‌ماند را ثبت کرده و آمار آن را می‌گیرد تا در قیامت بازخواست کند یا پاداش دهد.
امام صادق(ع) نیز درباره باقی ماندن اعمال حتی پس از مرگ فرموده است: پس از مرگ انسانجز از ناحیه سه عمل، پاداشی به او نمی‌رسد: صدقه‌ای که در حال حیاتش جاری ساخته و پس از مرگش هم جریان می‌یابد، سنت و روش هدایتی که بنیان گذاشته و پس از مرگ هم به آن عمل می‌شود و فرزند شایسته‌ای که برای او ادعا می‌کند. (وسائل‌الشیعه، ج۱۲، ص۲۹۲)
انسان می‌تواند حتی پس از مرگ خویش از دارایی‌های خود برای آخرت‌سازی استفاده کند.
یکی از راه‌هایی که می‌تواند به عنوان باقیات صالحات عمل کند، وصیت به یک سوم از دارایی‌ها و اموال برای کارهای نیک و عام‌المنفعه
است.امام صادق(ع) فرمود: شخص صاحب مال می‌تواند تا زنده است، هر نوع تصرفی در مال خود انجام دهد: اگر بخواهد، آن را می‌بخشد و اگر بخواهد، آن را صدقه می‌دهد و اگر بخواهد می‌تواند همان‌طور بگذارد تا مرگش فرارسد. پس اگر وصیت کرد (که در راهی خرج شود) جز به اندازه یک سوم حق وصیت ندارد؛ فضیلت در آن است که حق افراد تحت تکفل خود را ضایع نکند و به ورثه خود زیان نرساند. (وسائل‌الشیعه، ج۱۳، ص۳۸۱)
