تبدیل فلز به آثاری منحصربه فرد و بی نظیر با الهام از طبیعت و تاریخ

خدیجه توسلی دینانی

گذری بر زندگی حرفه ای  استاد جهانگیر آیتی

استاد جهانگیر آیتی در اردیبهشت ماه ۱۳۴۳ در خانواده ای هنرمند و هنردوست در اصفهان چشم به جهان گشود. وی از همان ابتدای کودکی وقتی که فقط ۸ سال داشت نزد دایی خود استاد رضا جوهریان به شاگردی مشغول شد. هرچه زمان پیش می رفت استعداد ذاتی استاد نمایان تر و علاقه اش هر ثانیه افزون تر می شد. وی پس از ۱۰سال شاگردی و کسب تجربه در سن ۱۸سالگی از استاد خود جدا شد و برای خود به صورت مستقل و حرفه ای مشغول به کار شد و با عشق و علاقه بسیار کارگاه هنری خود را راه اندازی کرد. استاد آیتی دارای لوح های تقدیر فراوان در زمینه هنر مجسمه سازی است. ایشان در اردیبهشت سال ١٣٩۵ به عنوان یکی از چهره های ماندگار هنر شناخته شده و تمبر وی نیز چاپ گردیده است. استاد همچنان در کارگاه هنری خود سرگرم هنرآفرینی با چکش و فولاد است. خانواده هنردوست استاد همواره مشوق او بوده و هستند و پسرش نیز رهرو راه پدر است و علاقه وافری به این هنر دارد و در سبک خود در نزد پدر در حال ساخت مجسمه های گوناگون می باشد.

مجسمه سازی با نگاه به طبیعت و الهام از آثار تاریخی

استاد آیتی می گوید: در آن برهه از زمان تعداد افراد مشغول به این حرفه به دلایلی نظیر دشواری کار و مساعد نبودن وضعیت اقتصادی اندک بودند و در این میان من تکنیکی سنتی را با برخوردی جدید به کار گرفتم که شامل دقت به مفاهیم مفهومی تر پشت مجسمه ها و استفاده از سایزهای بزرگ در آثارم بود.

او با نگاه به طبیعت و نیز با الهام از آثار تاریخی مانند تخت جمشید به مجسمه سازی روی آورد و حجم هایی از حیوانات واقعی مانند: شتر، شیر، اسب، گاو و پرندگانی مثل قوش، خروس و … یا موجودات تخیلی نظیر: سیمرغ، اژدها، بز بالدار و… خلق کرد که اغلب طلاکوبی شده اند. افزون بر اینها استاد در ساخت و خلق نمادهای مذهبی نیز سهیم است. وی در حدود ١٧ طوق و علامت در سایزهای متفاوت ساخته است.

از آثار برجسته و فاخر استاد آیتی ساخت مجسمه شیر فلزی است

از آثار هنری اولیه استاد، اسبی با ارتفاع ۲۰/۲سانتیمتر و طول طبیعی بوده که در آن زمان در نوع خودش و با تکنیک سنتی چکش کاری و آهنگری بی نظیر و برای اولین بار بوده که مجسمه ای با این تکنیک و با این سایز بزرگ ساخته شده است.

او پس از اسب به مجموعه هایی از گرفت وگیرها روی آورده که تاکنون نیز به این موضوع اهمیت زیادی می دهد.

این گرفت وگیرها شامل شکارهای عقاب و شیر درنده که بسیار مورد علاقه ایشان بوده است. از گرفت وگیرهای دیگر مانند خرگوش و عقاب، ماهی و عقاب، غزالی که به چنگال های عقاب کشیده شده، گرفت وگیر خرگوش و شیر اما این بار خرگوش بر شیر چیره شده بود، آهوی شکار شده توسط شیر و فیل بزرگی که به شکار شیر در آمده است. به جرأت می توان گفت شیر در عرصه فلز مدیون استاد آیتی است چرا که او متنوع ترین شیرها را از باب فرم، فضا، مفهوم و سایز ساخته است. او در بسیاری از مجسمه هایش تلاش در هرچه بیشتر تغییر دادن سنت کامل و پیشبرد اهداف در سمت و سوی کلاسیک شدن کارها داشته است.

آثاری منحصربه فرد و بی نظیر در مجسمه سازی

از جمله آثار شاخص استاد: ساخت اژدهای سه سر، اسب به اندازه طبیعی(حدود ۱۶اسب در فرم های مختلف و بعضاً بالدار)، حیوانات اساطیری نظیر بزبالدار هخامنشی،گاو (حدود ۱۰ گاو در فرم ها و مفاهیم مختلف)، گوساله که در حال شیر خوردن و التماس از مادر خود می باشد، یک شیر و قوش در اندازه طبیعی، گلدان بزرگ راز و نیاز که سه پری دریایی مسی حول آن و سه قوی زیبا در خدمت آنها هستند، دو عدد کالسکه اسطوره ای که هرقسمت از آن را حیوانی شکل می دهد مثلاً چرخ های آن را مارهایی که در خود پیچیده اند شکل داده اند یا سقف آن را عقابی که بال خود را برای سایه بان گسترانیده است.

اینها تقریباً مجسمه های بزرگی است که استاد آیتی ساخته است اگر بخواهیم تمام آثار کوچک و بزرگ او را نام ببریم مبالغه نیست اگر بگوییم ناشدنی، چرا که او تاکنون در حدود هزار اثر و در حدود دویست فرم و فضای متفاوت خلق کرده است. آثار استاد در نوع خود منحصربه فرد و بی نظیر بوده و کارهای ایشان با نقره و مس صددرصد ابتکاری و حاصل خلاقیت ایشان می باشد.

انتخاب برتر در بین ۲۲ کشور جهان

حضور اجتماعی استاد در بازار کار و هنر در نمایشگاه صنایع دستی بین المللی اصفهان در سن ٢۶ سالگی بوده است. او همچنان بارها و بارها به نمایشگاههای بین المللی مختلف در داخل و خارج از کشور نظیر کشورهایی چون قطر، دوبی، عربستان و کویت دعوت شده و آثارش جزء آثار برگزیده شناخته شده است. از جمله در سال ١٣٧٢  در نمایشگاه اقیانوسیه یکی از ساخته های او که مجسمه قو بود در بین ٢٢ کشور اول شد و به عنوان پوستر تبلیغاتی نمایشگاه چاپ شد.

تعدادی از نمایشگاههایی که استاد آثار خود را به نمایش گذاشته است: نمایشگاه صنایع دستی در چهلستون اصفهان ۱۳۶۹، باغ عفیف آباد شیراز ۱۳۷۰، تبریز ۱۳۷۳، همدان ۱۳۷۴، هفدهمین اجلاس مجمع آسیایی شورای جهانی صنایع دستی ۱۳۷۲ و… می باشد.

نگاهی بر روند کار مجسمه سازی

استاد آیتی روند کار مجسمه سازی را اینگونه بیان می کند: ابتدا طرح را روی مقوا پیاده می کنیم. طراحی بایستی صرفا خطوط محیطی باشد و فاقد از هرگونه ارزش خطی، سپس آن را به روی فلز انتقال داده و برشکاری می کنیم. پس از آن فلز برشکاری شده را حجم سازی کرده و هموارسازی را شروع می کنیم. بعد از اینکه خطوط و حجم مورد دلخواهمان بدست آمد شروع به تکه چسبانی به یکدیگر کرده و فلزات را به یکدیگر جوش می دهیم. سپس روی جوشها را به اصطلاح سنگ گیرِی کرده و بعد پرداختشان می کنیم به طوری که کاملا صیقل داده شوند. در انتها حجم را با طلای ۲۴ عیار جلا داده تا پیوندی باشد بین دو فلز. البته روند فوق یک تئوری است.

دو مشوق اصلی یک هنرمند؛ خانواده و اجتماع

فعالیت استاد در گذشته بیش از ۱۵ ساعت در طول شبانه روز بوده اما امروزه به خاطر عدم فروش محصولات و نداشتن توانایی کافی برای انجام کار (استاد به علت فعالیت زیاد با دست از ناحیه آنها دچار مشکل می باشد.) به کمتر از ۵ ساعت و یا حتی گاهی اوقات عدم فعالیت در طول روز منجر گردیده است. استاد می گوید: مشوق یک هنرمند در کارهای هنریش بعد از خانواده و اجتماع، بازار است تا بتواند اثری را خلق کند. خانواده من این کار را به خوبی انجام داده اند اما بازار و اقتصاد کشور این کار را انجام نداده است و این امر باعث شده است که آثار من به فروش نرسد.

استاد آیتی با اظهار ناراحتی ادامه داد: در سالهای اخیر، رکود در بازار کشور و عدم حمایت از صادرات، از مشکلات اساسی در زمینه صنایع دستی و بخصوص هنر مجسمه سازی می باشد. در سالهای گذشته در زمینه فروش آثارم مشکلی نداشتم و به کشورهای دیگر هم صادر می شد اما امروزه تمام آثارم در منزل جمع شده و فروشی ندارم.  استاد ماندن و ادامه فعالیت خود در این هنر را تنها به خاطر سابقه فعالیت بیش از ۳۰ سال در این هنر می داند و خریداران آثار خود را تنها افرادی از تهران (هیاتهای مذهبی) می داند.

استاد وضعیت این هنر را در حال حاضر نسبت به گذشته بسیار نامطلوب می داند و ادامه داد در گذشته شاگردان بسیاری داشتم اما امروزه به خاطر مشکل بیمه و وضعیت نامطلوب بازار تعداد آنها بسیار محدود می باشد.

ماندگاری هنر مجسمه سازی وابسته به فعالیت دولت، اقتصاد کشور و سازمانهای مربوطه

استاد آیتی ماندگاری هنر مجسمه سازی را وابسته به فعالیت دولت، اقتصاد کشور و سازمانهای مربوطه در زمینه این هنر می داند و اظهار می دارد که من برای ماندگاری این هنر تلاش زیادی کرده ام. با توجه به عدم فروش محصولاتم کارگاهم را تعطیل نکرده ام و همچنان مشغول فعالیت در این هنر هستم. دو برادر و فرزندم نیز در این هنر مشغول فعالیت هستند که با مشکلات زیادی مواجه هستند.

هنر مجسمه سازی در ایران رو به افول و نابودی

استاد در ادامه می گوید: محصولات چینی به سبکهای دیگر(مجسمه های ریخته گری و محصولات پرسی) در ایران وجود دارد و محصولاتی هم با قالب و پرس توسط ایرانیها و افغانیها تولید می شود. فعالیت آنها به این سبک باعث شده است که اصالت این هنر (کار با دست و چکش) از بین برود.

استاد تاکید می کند: در هیچ کشوری در دنیا به سبک و روش من(کار با دست و چکش) کار نمی کنند و فقط کشور هند می توانست رقیب باشد که در سفری به هند متوجه شدم که نمی تواند با هنر ما رقابت داشته باشند چون کار آنها ریخته گری است و به این سبک فعالیت نمی کنند.

استاد وضعیت آموزش در هنر مجسمه سازی را به استثناء کسانی که با قالب و پرس کار می کنند بسیار نامطلوب می داند و اذعان می کند: در دانشگاهها این هنر تعلیم داده نمی شود و این هنر رو به افول و نابودی است.