توقیفی‌ها
دامون رشیدزاده
لیست فیلم‌های توقیفی در دو دهه اخیر به قدری بلند بالا بوده که کم کم تعدادش به اندازه فیلم‌های تولید شده در یک سال سینمای ایران نزدیک می‌شود. توقیف فیلم‌ها به دو شکل پیشگیری از اکران و پایین کشیدن از پرده سینما پس از صدور مجوز نمایش همواره پابرجا بوده و موضوعی است که علاوه بر اهالی سینما که به طور مستقیم با آن در ارتباط هستند، اظهارنظرهای مردم و مجلس شورای اسلامی و حتی برخی رسانه‌ها نیز در آن مؤثر بوده و در مواردی مجوزهای ساخت و نمایش سینمایی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی را از اعتبار انداخته است. در مواردی هم پیش آمده فیلمی که برای اکران عمومی مشکلی ندارد با تحریم حوزه هنری مواجه شده و از اکران آن در سینماهای متعلق به این نهاد فرهنگی- هنری جلوگیری شده است.
نکته جالب درباره فیلم‌های توقیفی اما موضوعات متنوع این فیلم‌هاست. هر چند تعداد فیلم‌های اجتماعی در لیست توقیفی‌ها بیشتر از بقیه است اما در این لیست می‌توان فیلم‌های مذهبی، جنگی، سیاسی، طنز و … را هم یافت که نشان از سلیقه‌ای بودن توقیف فیلم‌ها دارد. «گزارش یک جشن» ابراهیم حاتمی‌کیا، «خرس» خسرو معصومی، «صد سال به این سال‌ها» سامان مقدم و «خیابان‌های آرام» کمال تبریزی، «آشغال‌های دوست‌داشتنی» محسن امیریوسفی، «خانه پدری» کیانوش عیاری «پارادایس» عطشانی تنها بخش کوچکی از لیست بلند بالای فیلم‌های توقیفی است. در ادامه این گزارش نگاهی خواهیم داشت به بعضی از این فیلم‌ها.
گزارش یک جشن
فیلم سینمایی «گزارش یک جشن» تنها فیلم ابراهیم حاتمی کیا است که تاکنون اکران نشده است. «گزارش یک جشن» که در ابتدا «بانوی شهر ما» نام داشت، درباره یک موسسه است که توسط همسر یک رزمنده اداره می‌شود. در این میان یک سرگرد (رضا کیانیان) با حکم تخلیه به این موسسه می‌آید تا آن را تعطیل کند و همین چالش منتهی به وقایعی از جمله تجمعات خیابانی می‌شود. حاتمی‌کیا در جشنواره سال گذشته فجر در نشست خبری فیلم «به وقت شام» گفت: «دلم می‌خواهد فیلمم پخش شود، چون دچار یک سوءتفاهم شده است. خجالت می‌کشم از اینکه جلوی پخش فیلمی مثل گزارش یک جشن را گرفته‌اند.
خرس
فیلم سینمایی «خرس» یکی از جنجال‌برانگیزترین فیلم‌های توقیفی است. این فیلم داستان مرد رزمنده‌ای است که تصور می‌شده شهید شده اما در واقع سال‌ها اسیر بوده است. این رزمنده پس از آزادی از اسارت و در هنگام بازگشت به منزل با ازدواج همسرش روبرو می‌شود و این گره اصلی داستان است. پرویز پرستویی، مریلا زارعی، فرهاد اصلانی، علی اوسیوند، ناصر آقایی، اوود فتحعلی بیگی، مائده طهماسبی، ابوالفضل شاه‌کرم و اکبر معززی برای به تصویر کشیدن این روایت ملتهب مقابل دوربین رفته‌اند اما در نهایت مشخص بود که چنین داستان ملتهبی به سادگی پروانه نمایش دریافت نخواهد کرد. خسرو معصومی درباره توقیف «خرس» گفته بود: به من اعلام شد به دلیل مساله شرعی این فیلم توقیف است درحالی‌که من فیلم را در مدرسه مفید قم نمایش دادم و همه طلبه‌هایی که فیلم را دیدند؛ اعلام کردند فیلم مشکل شرعی ندارد. من؛ نظام جمهوری اسلامی را دوست دارم و به آن اعتقاد دارم اما نمی‌توانم نسبت به مسائل و مشکلات اجتماعی که در اطرافم است؛ بی‌تفاوت باشم و باید این مسائل را بیان کنم. وقتی مشکلات را بیان می‌کنم سیاه‌نمایی نیست زیرا خودم نیز این مشکلات را دارم. به‌طور مثال همسرم هر روز به من می‌گوید سن تو به ۶۰ سالگی رسیده پس کی می‌خواهی خانه بخری؟
خیابان‌های آرام
«خیابان‌های آرام» ساخته کمال تبریزی یکی از آثار توقیفی است که سابقه توقیفش به دولت دهم باز می‌گردد. تبریزی ترکیبی از بازیگران شناخته شده چون نیکی کریمی، حسن معجونی، لعیا زنگنه، رضا داوود نژاد و محمد رضا فروتن را در ترکیه مقابل دوربین برد اما در سال‌هایی که اکثر آثار تبریزی سرنوشتی جز توقیف نداشت، این فیلم نیز در امان نماد و توقیف شد. تجربه نشان داده اگر فیلمی توقیف شود، ولو آنکه با چالش جدی همراه نباشد و صرفاً این توقیف محصول سوتفاهم میان مدیران و کارگردان باشد، به سادگی در دوره مدیران بعدی نیز رفع توقیف نخواهد شد و این سرنوشتی است که برای فیلم کمال تبریزی رقم خورد.
پارادیس
«پارادایس» تازه‌ترین فیلم علی عطشانی همچون فیلم‌های پیشینش جنجالی است. این فیلم روایت چند روحانی است که در سفر به آلمان تا حدودی تحت تأثیر جو قرار می‌گیرند. مهران رجبی که در نقش یک روحانی سن و سالدار به نوعی مرشد طلبه جوان‌تر با بازی جواد عزتی تلقی می‌شود، اقدام‌های خلاف عرفی انجام می‌دهد که برای اطرافیان قابل هضم نیست. عطشانی به دنبال اکران فیلمش در اکران عید فطر بود اما در فاصله نه چندان طولانی تا عید فطر امسال نیز خبری از اکران این فیلم سینمایی نیست. این فیلم زمانی جنجالی شد که پوستر این فیلم حاوی صحنه سلفی گرفتن یکی از روحانیون (مهران رجبی) با یک خانم موطلایی آلمانی در کنار رود راین منتشر شد و واکنش سازمان سینمایی را در پی داشت. اداره کل سینمای حرفه‌ای وزارت ارشاد اسلامی در واکنش به انتشار پوستر فیلم «پارادایس» اعلام کرده است که این فیلم هنوز پروانه نمایش نگرفته و به همین جهت تهیه‌کننده و صاحبان فیلم مسئول محتوا و اقلام تبلیغی هستند. با این حال عده‌ای زیادی خواستار اکران این فیلم طنز هستند تا ابهام‌ها درباره پوستر جنجالی برطرف شود با این حال مسئولان سینمایی همچنان در مقابل اکران این فیلم مقاومت می‌کنند.
خانه پدری
کیانوش عیاری «خانه پدری» را در دولت یازدهم تا اکران برد اما در نهایت این فیلم عملاً اکران نشد. عیاری در این فیلم روایت یک خانواده را می‌کند که دختر خانواده به واسطه سوءظن رابطه نامشروع با جوانی از سوی پدر و برادش در زیرزمین به شکل فجیعی کشته می‌شود و دفن می‌شود. صحنه‌های کشته شدن این دختر، چال کردنش و همچنین اطمینان پسرعموی این دختر از قتل که سکانس‌های ابتدایی این فیلم را تشکیل می‌دهند، منجر به توقیف شده‌اند. در ادامه فیلم روند پنهان کاری و هزینه‌هایی که تلاش برای پنهان کردن این قتل ناموسی بر روی دست این خانواده می‌گذارد به تصور کشیده شده است و سایر بخش‌های فیلم با چالش جدی مواجه نیستند اما ساختار فیلم عیاری به گونه‌ای است که حذف سکانس‌هایی ابتدایی، این فیلم را تا حدودی گنگ می‌کند و به عنوان نمونه، توضیح نقش پسرعمو و نحوه اطلاع یافتتش از ماجرا که منجر به باج گیری ناموسی می‌شود، مبهم می‌شود. فشارهای جدی به عیاری آمده تا این سکانس‌ها حذف و فیلم پروانه نمایش دریافت کند اما آن گونه که عیاری تاکید دارد و شماری از منتقدان نیز با او هم‌رأی هستند، حذف این سکانس‌ها چیزی از فیلم باقی نمی‌گذارد و به همین دلیل عیاری در مقابل این جرح و تعدیل اساسی مقاومت کرده است.
