جایگاه ارتباط شنیداری و گفتاری
دکتر محمد جواد قاسمی استاد و پژوهشگر دانشگاه
ارتباط بادیگران، اعم از بیانی و غیر بیانی، از مبانی تمدّن ساز زندگی اجتماعی انسان به شمار میآید در این میان، ارتباط شنیداری وگفتاری قسمت عمده ارتباطات آدمی را تشکیل میدهد و از سوی دیگر، بخش قابل توجّهی ازعمر انسان صرف شنیدن وگفتن میشود وگاه کلمه یا جملهای زندگی دنیوی یا اخروی اورا دگرگون میسازد. وبه گفته مولوی :
عالمی رایک سخن ویران کند روبهان مرده را شیران کند[۱]
گاه یک جمله موجب ایمان وحیات جاودانه میگردد[۲] وگاه موجب کفر وهلاک ابدی میشود.[۳]
و به گفته عارف سالک ،آیه الله حسن زاده آملی :«ااز اهمّ مراقبات این است که انسان، مواظب واردات وصادرات دهان (وگوش )خود باشد…انسانی که واردات گوشش یاوه و هرزه و گزاف است صادراتش هم آلوده است. حرفها و افسانههای باطل، دهن وذهن را کج ومعوج میکند.»[۴]
و در جای دیگر میگوید: گوش ، دهان جان است، غذای جان رادر ابتدای امر باید از راه گوش که دهان اوست به او داده وپس از آنکه نیرو گرفت دهانهای دیگر برایش باز میشود.[۵]
به کارگرفتن توصیهها وقوانین گفتاری وشنیداری پیشرفته ودقیق وکارآمد قرآن کریم، به طورقطع ما را دراین نوع ارتباط، قدرتمند میسازد وآسیبها وموانع رابر طرف خواهد ساخت.
شنیدن هدفمند
شنیدن مؤثّر وهدفدار، تأثیر جاودانهای در زندگی دنیوی و اخروی انسان دارد، تا جایی که قرآن کریم از زبان جهنمیان میفرماید :« وَ قَالُواْ لَوْ کُنَّا نَسْمَعُ أَوْ نَعْقِلُ مَا کُنَّا فىِ أَصحَْابِ السَّعِیرِ (ملک ۱۰)
و مىگویند: «اگر ما گوش شنوا داشتیم یا تعقّل مىکردیم، در میان دوزخیان نبودیم!»
قرآن کریم پیش ازپرداختن به قوانین ظاهری ورفتارشناسانه وشنوایی حسی در ارتباط شنیداری، برمحتوای پیام وگوش دل سپردن وشنوایی باطنی وحقیقی تأکید کرده ومردم را به شنیدن مؤثّر (استماع ) فرا خوانده است .
دانشمندان علوم ارتباطات، شنود مؤثّر را یکی از مهارت های ارتباطی بسیارمهم و فوق العاده دشوار دانسته و چنین تعریف کردهاند:
«فرایند کشف رمز وتعبیر وتفسیر پیامهای کلامی را به طور فعّال شنود مؤثّر گویند،که به توجّه شناختی وپردازش اطلاعات نیازمند است،درحالی که صرف شنیدن نیاز به توجّه پردازش ندارد ».[۶]
از آنجا که معمولاً آدمی ازنظر روانشناسی درحالت تهاجمی بیش از حالت تدافعی ارضا میشود، شنود مؤثّر برای او دشوارتر از گفتار است. هرچند گفتن را به جان کندن وشنیدن را به جان پروردن تشبیه نمودهاند، باید توّجه داشت که شنیدن برای بسیاری ازمردم خستهکنندهتر از گفتن است.[۷] این بدان خاطر است که توان اندیشه آدمی وشنیدن بسیار سریعتر از گفتن است.گوینده ممکن است درهردقیقه ۱۲۵ کلمه بگوید،درحالی که ذهن توانایی پردازش ۶۰۰ تا ۱۰۰۰ کلمه در دقیقه رادارد واین فرصت اضافی موجب پراکندگی ذهن وعدم تمرکز او میشود، به صداهای اطراف گوش فرا میدهد واحساسات وموانع فراوان خارجی، مانع شنود اثربخش میگردد.[۸] وازاین رو بیشتر آدمها گوش شنوا ندارند.
أَمْ تحَْسَبُ أَنَّ أَکْثرََهُمْ یَسْمَعُونَ أَوْ یَعْقِلُونَ ( فرقان .۴۴) یا گمان دارى که بیشترشان مىشنوند یا مىاندیشند؟
۱٫مولوی، مثنوی معنوی دفتر اول ص ۸۳ انتشارات طلوع ۱۳۶۹ ش
- «قولوا لا اله الا الله تفلحوا»
- توبه : ۷۴ یَحْلِفُونَ بِاللَّهِ ما قالُوا وَ لَقَدْ قالُوا کَلِمَهَ الْکُفْرِ وَ کَفَرُوا بَعْدَ إِسْلامِهِمْ وَ هَمُّوا بِما لَمْ یَنالُوا وَ ما نَقَمُوا إِلاَّ أَنْ أَغْناهُمُ اللَّهُ وَ رَسُولُه
۱٫هفته نامه پرتو ،سال پنجم ،ش۲۲۸،ص۸
۲٫حسن زاده آملی انسان وقران ص۴۹ تهران چاپ دوم . انتشارات الزهراء(۱۳۶۹ ش)
