خلق طرح های خلاقانه و متفاوت در بافت گلیم آرزوی دوران نوجوانی ام بود
خدیجه توسلی دینانی
قمرالملوک سِتُرگ قشقایی از ایل دره شوری در سال ۱۳۲۷ در منطقه ییلاقی ایل روستای مهره گرد در سیاه چادر ایل به دنیا آمد. تا کلاس سوم دبستان در ایل بود، کلاس چهارم دبستان به اصفهان آمد و در مدرسه شبانه روزی رودابه که از فرانسوی‌ها بود تحصیل کرد و سپس برای دبیرستان به شیراز رفت. به دلیل علاقه و فعالیت در والیبال، کاپیتان تیم والیبال در دبیرستان شد. علاوه بر والیبال به دو ومیدانی نیز علاقه زیادی داشت. قمرالملوک سترگ می‌گوید: «این سه مرحله از زندگیم تفاوت زیادی با هم داشتند و اما من با هر سه ارتباط خوبی برقرار کرده بودم. اما ایل را بیشتر دوست داشتم چون زادگاهم بود. تحصیلاتم را به خاطر علاقه به هنر و ورزش ادامه ندادم. در طول سالها فعالیت در زمینه گلیم بافی موفق به اخذ مدرک درجه یک هنری، ۲ نشان از یونسکو و ۱۵ نشان ملی شده‌ام و سالهای متعددی به عنوان کارآفرین نمونه استان و سال ۹۵ به عنوان چهره ماندگار هنر در زمینه گلیم بافی انتخاب شدم.» آنچه پیش رو دارید گفت وگوی کیمیای وطن با این بانوی هنرمند کارآفرین اصفهانی است:
* شما در دوران نوجوانی آرزو داشتید که همیشه طرحهایی متفاوت از دیگران داشته باشید آیا این آرزوی شما تحقق پیدا کرد؟
بله. من از همان نوجوانی بافت گلیم، گبه و فرش را در ایل قشقایی و طایفه دره شوری آموختم و از همان زمان تلاش زیادی داشتم تا طرحهایی خلاقانه و متفاوت از دیگران در بافت گلیم خلق کنم و این روزها تا حد زیادی به آرزویم رسیده‌ام. به دنیا آمدن و گذران سالهای خوش نوجوانی در ایل قشقایی و دیدن دختران زحمت کش ایل که در کنار کارهای زیاد روزمره به بافت گلیم، فرش و گبه نیز می‌پرداختند باعث شد تا از همان نوجوانی به صنایع دستی علاقمند شوم. من به دختران ایلی علاقه زیادی داشته و دارم.
* ویژگی منحصر به فرد آثار شما در زمینه گلیم بافی چیست؟
ویژگی منحصربفرد آثار من تلفیق طرحهای سنتی و مدرن است. من در آثار خود سعی کرده‌ام از طرحهای تکراری دوری کرده و رنگ و لعابی مدرن‌تر به گلیم‌هایم بدهم تا هم مورد پسند نسل قدیم و هم نسل جدید باشد.
* در مورد نقوش و طرحهای بکار رفته در گلیم قشقایی توضیح بفرمایید؟
رنگهای تند و شاد از ویژگیهای گلیم قشقایی است اما رنگهای متضادی نیز در کنار رنگهای قرمز و زرد به کار می‌رود. نقوش هندسی بخش اساسی طرحهای قشقایی است مانند: هشت ضلعی، ستاره هشت پره، تصاویر طاووس، بز و آهو.
* رنگرزی نخهای گلیم به چه صورت انجام می‌شود؟
در بافت گلیم‌ها در گذشته از نخ رنگرزی شده با مواد رنگرزی طبیعی استفاده شده است که این سنت در بافت گلیم‌های سنتی مرغوب و اصیل تا به امروز هم ادامه دارد. مواد رنگرزی عموماً از منابع گیاهی و معدنی تهیه می‌شود، هر چند ممکن است از منابع حیوانی نظیر قرمز دانه هم استفاه شود. معمولاً نخهای تار که عموماً از پشم حیوانات تهیه می‌شود را رنگرزی می‌کنند که در بافت گلیم با ترکیب این نخهای رنگرزی شده تنوع طرح‌ها حاصل می‌گردد.
* در مورد نمایشگاههای داخلی و خارجی که شرکت کرده‌اید و استقبال شهرهای مختلف از هنر گلیم بافی توضیح بفرمایید؟
به نظر من نمایشگاههای صنایع دستی یکی از ظرفیتهای مهم جهت معرفی و حفظ هنرهای اصیل سنتی ایرانی است. من در تمام نمایشگاههای برگزار شده در سطح کشور شرکت کرده‌ام و با استقبال چشمگیر مردم و علاقه‌ای که به گلیم داشته‌اند، مواجه شده‌ام، اما درخواستی که از مسئولان سازمان دارم این است که کیفیت و نحوهٔ برگزاری نمایشگاه‌ها را در سراسر کشور یکسان سازند تا هنرمندان در تمام نقاط کشور بتوانند به راحتی محصولات خود را عرضه کنند. در نمایشگاههای خارجی در کشورهایی مانند هند نیز شرکت کرده‌ام. زمانی که حضرت آیت الله خامنه‌ای رئیس جمهور بودند اولین نمایشگاه من برگزار شد. یادم هست آنروز روز جهانی کارگر بود و من از طرف اداره کار به محل نمایشگاه در تهران رفتم و اولین تقدیرنامه‌ام را نیز از آقای جهانگیری معاون اول رئیس جمهور گرفتم.
* در مورد نحوه آموزش هنر گلیم بافی و هنرجویان خود در این رشته برایمان توضیح دهید؟
نقش آموزش در هنرهای سنتی به ویژه در حوزه کارآفرینی صنایع دستی بسیار مهم است اما من معتقدم که آموزش در این زمینه باید با حفظ سنتها و خلاقیت باشد تا بتواند به عنوان پایه اصلی کارآفرینی ماندگار باشد.
یکی از افتخارات من در رشته گلیم بافی، پرورش هنرجویانی است که در زمینه گلیم نوآوری و ایده‌های متنوعی داشته‌اند و طی سالهایی که در این رشته فعالیت کرده‌ام شاگردان بسیاری داشته‌ام که با ایده پردازی و خلاقیت در نقش گلیم، آثاری متفاوت و ارزنده را خلق کرده‌اند.
استقبال جوانان اصفهانی از این رشته هنری، بسیار ارزنده و مایه مباهات است، چراکه با ورود نیروی جوان در این مسیر، تولید و عرضه این هنر رونق گرفته و ارزش گلیم حفظ می‌شود.
من کارگاه ندارم، ولی مدتها در اداره میراث فرهنگی استان اصفهان این هنر را آموزش می‌دادم. مرحوم آقای احمد ادیب زمانی که معاون سازمان میراث فرهنگی اصفهان و بنیانگذار آموزش هنرهای سنتی بودند مرا به اداره دعوت کرد و از آن موقع تاکنون به عده بسیاری هنر گلیم بافی را آموزش دادم.
ابتدا در موزه هنرهای تزئینی اصفهان آموزش گلیم را در ۷ نوع مانند گلیم فرش، گلیم دورو، گلیم برجسته و غیره شروع کردم و اکنون در مرکز صنایع دستی و هنرهای سنتی “مهندس احمد ادیب” این هنر را آموزش می‌دهم. تاکنون بیش از ۱۰۰ شاگرد را تعلیم داده‌ام که برخی از آنها اکنون هنرمندان بزرگی هستند که هم آموزش می‌دهند و هم در اشتغال زایی دیگران سهم دارند.
* در مورد فعالیتهای خود که به منجر به کارآفرینی شدند توضیح بفرمایید؟
من بر روی دانه‌های گیاهی نیز کار کرده و در صنایع دستی از آن استفاده کردم. برای ساخت صنایع دستی مانند گردنبندها از دانه‌های گیاهی مانند مهلب استفاده می‌کنم. برای این دانه‌ها در ارشاد مجوز گرفته‌ام و ثبت صنعتی نیز شده است. قشقایی‌ها از این دانه‌ها به دلیل معطر بودنشان به صورت گردنبندهای ایلی استفاده می‌کنند که درواقع دافع بوی عرق بدن است و بوی ملایمی دارد که آرامبخش است.
من کارآفرین نمونه شدم. از حدود ۶ سال پیش تابحال در مناطق محروم اطراف اصفهان بافت گلیم و ساخت این گردنبندها را آموزش می‌دهم و افراد زیادی با من درتماس هستند. خیلی از افرادی که در مناطق محروم هستند با خانواده‌های خود برای من کار می‌کنند.
* مشکلات اصلی صنایع دستی در ایران و بخصوص اصفهان را چگونه ارزیابی می‌کنید؟
- با توجه به اینکه هنرمندان خلاق زیادی در حوزه صنایع دستی در اصفهان فعالند و آثار زیبا و ارزشمندی تولید می‌کنند بودجه بیشتری برای اصفهان در نظر گرفته شود.
- در نظرگرفتن تسهیلاتی برای شرکت در نمایشگاههای خارج از کشور و نیز برپایی نمایشگاههای تخصصی- صادراتی در داخل
- حمایت از هنرمندان اصیل و واقعی و فعالیت جدی برای بیمه هنرمندان
- راه اندازی سایتی برای معرفی هنرمندان و فعالیتهای آنان توسط سازمان صنایع دستی تا کارهای هنرمندان ثبت و از کپی برداری جلوگیری شود.
- واگذار نکردن نمایشگاههای صنایع دستی به بخش خصوصی
- من معتقدم هنر هر استان باید مختص استان خود باشد و شهرها و استانهای دیگر از این هنرها کپی برداری نکنند مانند پته دوزی کرمان که در نمایشگاه‌ها، غرفه‌های شهرستانهای دیگر با کیفیت خیلی پایین این محصولات را تولید کرده و به فروش می‌رسانند.
