در جستجوی فوتبال
دامون رشیدزاده
در جهان سینما فیلم‌های موفق زیادی درباره ورزش ساخته شده است. در میان این آثار ورزش بوکس جایگاه ویژه‌ای دارد و تعدادی از بهترین آثار سینمایی جهان مانند مجموعه فیلم‌های راکی، مرد سیندرلایی، گاو خشمگین، عزیز میلیون دلار در زیر محموعه این ژانر سینمایی قرار می‌گیرند. با این حال محبوت ترین ورزش جهان یعنی فوتبال جایگاه شاخصی در سینما ندارد و فیلم‌های موفق بسیار معدودی درباره این ورزش پرطرفدار ساخته شده است. یکی از دلایل مهم این ماجرا نیز محبوب نبودن فوتبال میان آمریکایی‌هاست. هالیوود به عنوان بزرگترین قطب تولید فیلم در جهان در سیطره کامل آمریکایی‌ها قرار دار و آر آنجا که فوتبال در کشور ینگه دنیا چندان طرفدار ندارد تهیه کنندگان هالیوودی رغبتی به ساخت فیلم‌های فوتبالی ندارند. به جر معضل هالیوود یکی دیگر از دلایل مظلوم واقع شدن فوتبال در سینما خود فوتبال است. اساساً هر مسابقه فوتبال نمایشی بی نظیر از اتفاقات مهیج است و به مدد دوربین‌های متعدد تلویزیونی و پخش زنده مردم از سراسر لحظات نفسگیر یک مسابقه لذت می‌برند و اینکه کسی بتواند این حجم از هیجان و لذت را در قالب یک فیلم ارائه کند به قدری دشوار است که کمتر کارگردانی حاضر به پذیرفتن ریسک آن است. با این همه در سینما نمونه‌های اندکی اما موفقی از فیلم‌های فوتبالی وجود دارد که در ادامه گزارش به آن خواهیم پرداخت.
فرار به سوی پیروزی
«فرار به سوی پیروزی» یکی از آثار ماندگار سینما درباره فوتبال است که اتفاقاً به دلیل پخش متعدد در تلویزیون ایران در میان ایرانی‌ها بسیار محبوب است. جان هیوستون کارگردان سرشناس آمریکایی با جمع کردن تعداد زیادی از ستارگان سینما و فوتبال موفق شد فیلمی ماندگار خلق کند.
«فرار به سوی پیروزی» که محصول ۱۹۸۱ است، جدا از حضور سه بازیگر سرشناس یعنی سیلوستر استالونه، مایکل کین و ماکس فون سیدو برگ برنده بسیار مهم دیگری دارد به نام «پله»؛ بازیکنی که خیلی‌ها او را بهترین بازیکن تاریخ فوتبال می‌دانند و حضور او در فیلم هیوستون یک اتفاق بسیار جذاب است. البته حضور سر بابی مور، بازیکن تاریخ ساز انگلیسی هم از دیگر نکات مهم این فیلم است. «فرار به سوی پیروزی» درباره تعدادی از زندانیان جنگ جهانی دوم است که در کمپ آلمان‌ها اسیر شده‌اند. آن‌ها مهارت بالایی در فوتبال دارند و همین باعث می‌شود آلمان‌ها که به شدت در پی راه انداختن یک بازی روانی و تبلیغاتی جدید هستند به این اسرا پیشنهاد برگزاری یک مسابقه رسمی و عمومی فوتبال را بدهند. اسرا حاضر می‌شوند در مقابل سربازان اشغالگر نازی ظاهر شوند و این آغاز ماجرایی هیجان انگیز است. جالب است که داستان این فیلم بر مبنای چند داستان واقعی به نگارش درآمده از جمله قتل ۴ بازیکن تیم فوتبال دیناموکیف اوکراین توسط افسران آلمان نازی.
معجزه برن
یکی از شگفت‌آورترین اتفاقات تاریخ جام جهانی امروزه به نام معجزه برن شناخته می‌شود: برنده شدن تیم آلمان غربی درمسابقه فینال جام جهانی ۱۹۵۴ در برابر تیم فوق‌العاده مجارستان. این پیروزی چنان تاثیری در روحیه عموم مردم در آلمان غربی گذاشت، که بسیاری از آن به عنوان شروعی برای بهبودی اقتصادی و سیاسی آلمان، پس از شکست در جنگ جهانی دوم یاد می‌کنند.
کارگردان این فیلم، سونکه وورتمان، نگاه نوستالژیک خودش را از چشمان پسری یازده ساله به نام ماتیاس به ما نمایانده است. ماتیاس پسرک واکسی است که معمولاً کفشهای فوتبالیست آلمانی هلموت ران (که گل پیروزی آلمان برابر مجارستان را زد) را واکس می‌زند. اما کودکی شاد ماتیاس با بازگشت پدرش از اردوگاه اسرای جنگی شوروی، کاملاً به هم می‌ریزد. در واقع شخصیت پدر نمادیست برای ضربه روحی که ملت آلمان در دوران پس از جنگ تجربه کردند. همه اینها پیش‌درآمدی برای صحنه‌های الهام‌بخش بعدی است که هم در ابعاد فردی، و هم در ابعاد ملی، بسیار تاثیرگذار هستند. صحنه‌هایی که نشان می‌دهند چگونه فوتبال و غرور می‌توانند شادمانی و شعف را به انسان‌ها تزریق کنند.
در جستجوی اریک
بدون تردید اریک کانتونا ستاره فرانسوی منچستر یونایتد یکی از کاریزماتیک‌ترین فوتبالیست‌های تاریخ است. اریک کانتونا که هواداران منچستر از او با لقب کینگ (پادشاه) یاد می‌کنند علاقه فراوانی به سینما داشت و بعد از پایان دوران فوتبال به صورت حرفه‌ای به دنیای بازیگری پیوست. «در جستجوی اریک» فیلمی کمدی-رمانتیک، محصول سال ۲۰۰۹ و به کارگردانی کن لوچ کارگردان مشهور و چپ‌گرای بریتانیایی، داستان پستچی فقیری به نام اریک بی‌شاپ (با بازی استیو ایوتز) در شهر منچستر است که در اثر یک تصادف مجبور به ملاقات با همسر اولش لی لی (با بازی استفانی بی‌شاپ) می‌شود که اریک او را سال‌ها پیش، پس از تولد دخترش ترک کرده. این ماجرا و مشکلات دیگری که با پسر خوانده‌اش دارد او را به بحرانی روحی می‌کشاند که باید تصمیم‌های جدیدی در زندگی و دیدگاهش به آن بگیرد. او تسلی خاطر وآرامشش را به شکل غیر منتظره‌ای دریافت می‌کند؛ فوتبالیست اسطوره‌ای دهه نود باشگاه منچستر یونایتد، یعنی اریک کانتونا، به شکل مرموزی دربرابر او ظاهر می‌شود تا به او مشاوره دهد. در جست‌وجوی اریک میان کمدی و تراژدی حرکت می‌کند. گذشته را با امروز درهم می‌آمیزد و به کاوش در زوایای پنهان زندگی می‌پردازد تا فلسفه رهایی و سرخوشی را بیابد. لوچ با مهارت و تبحر مثال‌زدنی‌اش لحن فیلم را در لحظات غم‌انگیز تغییر می‌دهد و بی‌آنکه انسجام اثر را از کف بدهد، میان بخش‌های طنزآلود و ملودراماتیک تعادل ایجاد می‌کند. با این همه حتی در فانتزی‌ترین لحظات نیز فیلمساز به حس‌وحال زندگی واقعی وفادار می‌ماند. در جست و جوی اریک هر چند نتوانست برای کن لوچ نخل طلای کن را به ارمغان بیاورد اما یکی از تحسین شده ترین آثار سینمایی با موضوع فوتبال است.
مثل بکهام شوت کن
مثل بکهام شوت کن محصول سال ۲۰۰۲ کشورهای انگلستان، آلمان و آمریکاست و توسط یک خانم کارگردان هندی الاصل انگلیسی به نام گاریندر چادا ساخته شده است و در زمان خود بسیار مورد توجه مردم و منتقدین قرار گرفت. داستان فیلم از این قرار است: دختر یک خانواده هندی ساکن انگلستان (به نام جاسمیندر با بازی پارمیندر ناگرا) علاقه بسیاری به فوتبال دارد و مانند بسیاری از جوانان انگلیسی عاشق دیوید بکهام فوتبالیست انگلیسی است. مشکل اینجاست که خانواده دختر از سیک های سنتی پنجاب هستند که به هیچ وجه رفتارهای پسرانه دختر، برایشان قابل قبول نیست چه برسد به فوتبال بازی کردن او. در این میان یک روز یک دختر انگلیسی (با بازی کایرا نایتلی) که در یک تیم فوتبال خانمها بازی می‌کند بازی جاسمیندر را می‌بیند و از او دعوت می‌کند به تیمشان ملحق شود. رویای او (که بعد از مدتی رویای جاسمیندر هم می‌شود) رفتن به آمریکا و بازی در لیگ معروف فوتبال بانوان آنجاست. حالا جاسمیندر باید برای کسب اجازه از پدر و مادر سنتی‌اش مبارزه‌ای سخت را آغاز کند. فیلم لحظات کمیک فراوانی دارد که از تقابل سنت‌ها سرچشمه می‌گیرد. این لحظات با اینکه کمی ساده انگارانه در فیلم نامه گنجانده شده‌اند با این حال آنقدر ساده و صمیمی‌اند که می‌توانید با کمی گذشت، قاه قاه بخندید. این فیلم اگرچه از آثار شاخص سینما به شمار نمی‌رود اما تقابل یک خانواده هندی ینتی با موضوع فوتبال به اندازه‌ای جذاب هست که بینندگان نه چندان سخت گیر را راضی کند.
