شوخی و تمسخر

یادداشت نوشته : محمد حاجیان

شوخی، مسئله‌ای است که اگر با رعایت اصولش و عدم ورود به حریم دیگران و زیر سؤال بردن شخصیت دیگران و… همراه باشد و بدون ورود به گناه با شوخی بشود دل مردم را شاد کرد نمی‌تواند مذموم باشد؛ بلکه پذیرفتنی و ممدوح است. پیامبر صلی‌الله علیه و آله شوخی می‌کرد؛ ولی جز حق چیزی نمی‌گفت و هیچ دلی را نمی‌آزرد و هیچ گاه کم و زیادی در شوخی نمی‌کرد؛ اما اشتباه بزرگ آن است که انسان شوخی را پیشه کند و همواره به این روش ادامه دهد و تندروی کند.

پیامبر خدا صلی الله علیه و آله زیاد تبسم می‌کرد و از جمله شوخی‌های آن بزرگوار آن است که نقل کرده‌اند: پیرزنی نزد ایشان آمد. پیامبر صلی الله علیه و آله فرمود: هیچ پیرزنی وارد بهشت نمی‌شود. آن زن شروع به گریه کرد. پیامبر صلی الله علیه و آله فرمود: تو آن روز پیر نیستی؛ خدای متعال فرموده است: «ما آنان را به‌گونه‌ای آفریدیم و ایشان را باکره قرار دادیم.
همچنین از ایشان نقل کرده‌اند که فرمود: من شوخی می‌کنم؛ ولی در شوخی‌ام جز سخن حق نمی‌گویم. آری کسی همچون پیامبر صلی الله علیه و آله می‌تواند شوخی کند و جز حق نگوید اما دیگران وقتی که باب شوخی را باز می‌کنند هدفشان خندیدن و خنداندن دیگران است، به هر وسیله‌ای که ممکن باشد. رسول خدا فرمود: گاهی شخصی سخنی را می‌گوید، تا همنشینان خود را بخنداند که در نتیجه خود را به پستی می‌کشاند. از طرفی خندیدن دلیل بر غفلت از آخرت است.
مسخره کردن و دست انداختن دیگران اگر باعث رنجش شود، حرام است. خدای متعال فرموده است: «ای کسانی که ایمان آورده‌اید نباید گروهیگروه دیگر را مسخره کند؛ شاید که بهتر از ایشان باشند.» (حجرات، آیه ۱۱)
مسخره کردن، یعنی کوچک شمردن، توهین و اشاره به عیب‌ها و کاستی‌های کسی به طوری که باعث خنده شود. امام صادق علیه‌السلام فرمود: فقیران شیعه ما را تحقیر نکنید؛ زیرا هر کس مؤمن فقیر شیعه‌ای را تحقیر کند و او را خوار سازد، خداوند او را تحقیر کند و همواره در این خواری می‌ماند تا دست از تحقیرش بردارد.