فضای مجازی فرصت یا تهدید؟!

مهندس حسین علی کاویانی

با توجه به اهمیت فضای مجازی و دقت نظری که مقام معظم رهبری در مورد آن دارند و تجربه شخصی چند ساله‌ای که حاصل تحقیق و پژوهش و تولید انواع محصولات نرم افزاری و بررسی بازخورد از سوی کاربران است، به شکل مختصر، به دو سؤال در مورد فضای مجازی و راه‌های ارتباطی نوین، پاسخ داده و از جواب‌های سطحی و کلیشه‌ای دوری می‌کنیم.

سؤال دوم: استفاده از راه‌های ارتباطی نوین و فضای مجازی جهت نشر ارزش‌های اسلامی

فضای مجازی در برابر چالش‌ها، فرصت‌های مهم و بی نظیری را در اختیار ما قرار داده است. از آن جمله می‌توان به امکان برقراری ارتباط قابل مدیریت با هرکس در هرجا اشاره کرد و همچنین شعاع ارتباط را تا هزاران کیلومتر افزایش می‌دهد و هیچ محدودیتی از تعداد مخاطبان ندارد.

جهت استفاده از این ابزار در راستای گسترش اهداف انقلاب اسلامی، اول از هر چیزی باید طرح داشت. یک طرح فرهنگی باید جامع و انعطاف پذیر باشد و ضمن طراحی چند لایه، نقش گروه‌ها و مکان نسبی شخصیت‌های حقیقی و حقوقی در آن دیده شده باشد و به نکات مهمی که بسیار وابسته به تجربه و مطالعات گذشته است دقت شود. از آن جمله می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

الف: عدم و ابستگی

عدم و ابستگی به محصول، خصوصاً محصولاتی که مدیریت آن در اختیار ما نیست. درک این نکته اهمیت فوق العاده ای دارد که یک طرح فرهنگی باید مستقل از ابزار باشد. یک سیستم فرهنگی باید به گونه‌ای طراحی شود که قلب تپنده آن مجهز به ساختار نرم افزاری متناسب با محتوا بوده و برای روش‌های ارتباطی آن راه‌های مختلفی در نظر گرفته شده و انعطاف پذیری بالایی داشته باشد. یکی از این راه‌ها، استفاده از فناوری‌های نوین ارتباطی می‌باشد. وجود لایه مرکزی و تمرکز بر این بخش موجبات عدم وابستگی به ابزار خاص را فراهم کرده و کمک می‌کند که آزادانه ضمن استفاده از انواع محصولات موجود، وابسته نباشیم و این قدرت بالایی به ما می‌دهد.

در ضمن، کاربران نیز با مخاطب قرار گرفتن در این سیستم فرهنگی، متوجه چند لایه بودن آن شده و درک بهتری از قدرت نرم جمهوری اسلامی ایران خواهند داشت.

ب: وجود محتوای چند لایه

باید دقت شود که در ابتدا قرار نیست، همه محتوا برای همه افراد ارسال شود. باید بانک اطلاعاتی پویایی طراحی شود که ضمن برخورداری از قابلیت ارتقا، به سیستم شناسایی مخاطب نیز مجهز باشد.

باید ضمن انجام راه‌های مختلف مهندسی اجتماعی، کاربران و طبع آنها را شناسایی کنیم و متناسب با نیاز ایشان، آن‌ها را در جریان اطلاعات قرار دهیم. در واقع سیستم باید به شکلی طراحی شود که کاربر احساس کند آزادی عمل بالایی دارد، حال آنکه در واقع او در حال فعالیت در میدانی است که ما برای او در نظر گرفته‌ایم. انتخاب بخشی از محتوا با نظر کاربر انجام می‌شود و بخشی از محتوا متناسب با شرایط او توسط سیستم انتخاب می‌شود.

ج: دوری از نگاه بالا به پایین

از نگاه بالا به پایین پرهیز شده و ضمن احترام به طبع کاربر جهت انتخاب محتوا، به وی اجازه انتخاب و امکان بیان نظر داده شود. با بررسی نظرات و نوع نگاه کاربران، به جای واکنش نسبت به نظرات دریافتی و تلاش جهت اثبات صحت محتوای خود و اشتباه کاربر، از انتقادات وی جهت بهبود محتوا استفاده شود. بررسی بازخورد از مخاطبان باید نقش مهمی در اجرا و طراحی لایه‌های مختلف طرح فرهنگی داشته باشد.

د: شفافیت و سرعت در نشر اخبار

شفافیت و سرعت در نشر اخبار به شکلی که منبع اصلی اخبار انقلاب برای جامعه خود و جامعه جهانی باشیم. فراموش نکنیم که با وجود فضای مجازی و انواع روش‌های کسب خبر توسط خبرگزاری‌های مختلف، سکوت و کم توجهی ما به مقوله زمان، به سرعت توسط سایر خبرگزاری‌ها مورد استفاده قرار گرفته و به مرور به جای ما، تبدیل به سخن گوی حوادث و اتفاقات، در بین خانواده‌های ما خواهند شد. رشد بیش از هفتاد درصد استفاده کنندگان از ماهواره در کشور، شاهد این مدعا است.

و: غرق نشدن در چالش‌های فرهنگی تحمیلی از سوی سیستم فرهنگی دشمن

طرح فرهنگی باید به شکلی طراحی شود که یکی از جریانات جاری در کشور و حتی جهان باشد و ضمن پاسخ به چالش‌هایی که توسط سایر سیستم‌های فرهنگی طراحی می‌شوند، با قدرت به مسیر خود ادامه دهد. این نگاه موجب می‌شود که به جای پر رنگ بودن چالش‌ها جهت طراحی گام‌های بعدی، از فرصت‌ها نیز فرصت لازم و کافی را ببریم. مثلاً موضع گیری مقام معظم رهبری در برخورد با فاجعه منا، می‌توانست فرصت چشم گیری جهت نشر قدرت نرم جمهوری اسلامی ایران و نقش مهم مقام رهبری در جهان داشته باشد، اما به نظر، آن گونه که شاید و باید، مورد پردازش توسط سازمان‌های فرهنگی قرار نگرفت.

ک: توجه به نیاز جامعه به جای توجه به خواست مردم

طرح فرهنگی باید مبتنی بر اصول علمی باشد و ضمن درک نیاز جامعه و متناسب با ساختار فرهنگی و اجتماعی چشم انداز جمهوری اسلامی ایران طراحی شود. مثلاً اینکه موسیقی یکی از خواست‌های مردم است، نباید ما را فریب دهد و محتوا را با انتخاب روشی غلط، دور بریزیم. سبک‌های دور از مذهب مداحی یکی از نمونه‌های این بی توجهی است.