قلب تپنده شهر کجاست؟ بازار یا …..

دکترعلی اصغر بیگی پژوهشگر حوزه ودانشگاه

کارکرد‌های فرهنگی-اجتماعی بازار با مجموعه های تجاری ویا پاساژ چه تفاوتی دارد؟ بانیم نگاهی به بازار های بزرگ شهرهایی مثل تهران واصفهان ودیگر شهرهای بزرگ ،می بینیم که در این  مراکز تجاری عصاره ای از فرهنگ غنی دین  به نمایش در آمده است.

در مراکز تجاری مثل بازار در کنار آن دهها مسجد مدرسه وحوزه علمیه وسقا خانه  رستوران ها با غذاهای ایرانی وبناهای با شکوه از معماری ایرانی واسلامی را مشاهده می کنید

در ایران خصوصا شهر‌های بزرگ، در طول تاریخ «بازارهای سنتی قلب تپنده شهر» بوده‌اند، اما در چند سال اخیر، این قلب کمتر به شریان شهر خون می‌رساند. اکنون تعدد پاساژ‌ها و مراکز خرید مدرن، کارکرد بازار سنتی را کمرنگ‌تر کرده است.

در یک زمانی با پیدا شدن خیابانها ومغازه های در طول آن بخشی از گرمی بازار گرفته شد اما بدتر ازآن مجموعه های تجاری فعلی است که اولا از مظاهر معماری  اسلامی وایرانی که از افتخارات ماست فاصله گرفته وثانیا  در اکثر موارد با بازار مسلمین مطرح  شده در فقه اسلام تفاوت عمده دارد.

گرچه هنوز عده ای  ازمادران و پدران برای «خرید» به بازار سنتی می روند. اما دیگر بازار سنتی کمتر آن کارکرد سابق خود، به‌مثابه فضایی برای بروز عرصه عمومی را دارند. در پیوند با این موضوع، شهروندان خصوصا جوانان در مکان‌های گوناگون از جمله پاساژ‌های مدرن سعی می‌کنند، کارکرد‌های فرهنگی-اجتماعی ایجاد کنند. از همین رو، پاساژ‌ها در شهرهای بزرگ ایران تنها مکانی تجاری نیستند، بلکه تبدیل به یک عرصه عمومی شده‌اند. پاساژ اکنون به‌عنوان بخشی از زندگی روزمره شهری، دیگر تنها جنبه تجاری ندارد. بلکه به عرصه‌ای برای بروز کنش‌های اجتماعی و حتی فرهنگی تبدیل شده است.

خیلی از جوانان امروز در این مراکز تجاری برای خرید کردن مراجعه نمی کنند بلکه بدنبال وقت گذرانی ویترین گردی وپیدا کردن دوستان جدید وارائه مدها ویا پیدا کردن مدلهای جدید از کالاها  هستنند . البته حال وهوای جوانی با تنوع طلبی ومد گرایی همراه است که به خودی خود چیز بدی نمی تواند باشد لکن باید توجه کرد  که در این مجموعه او چه چیز می دهد وچه چیز می گیرد.

یک هشدار وبیدار باش به متولیان شهرسازی وفرهنگی باید داد که شما امروز مسئو لید وفردا فارغ از آن ،بنگرید آیندگان جه قضاوتی در مورد این دوره تاریخی وفرهنگ باقی مانده از آن می کنند…..؟

براستی چرا نباید در مجموعه هایی مثل سیتی سنتر  دراصفهان ومشابه های آن  در شهرهای دیگر نماد تمدن اسلامی مثل گنبد باشد ؟چرا نباید در کنا رآن دانشگاه اسلامی وشعبه ای از حوزه علمیه  ساخته شود ؟ چرا   مظاهر هویتی خود را در این مراکز باز خوانی وباز انجام نمی کنیم. مگر نه این است که در یک زمانی در میدان نقش جهان اصفهان، بازار صدر  در کنار مدرسه صدر ومسجد امام  ره قلب تپنده شهربوده است.

در پایان این مقاله  را مزین به کلامی از مولای متقیان علی علیه الصلاه والسلام می کنیم که فرمود:

یا معشر التجّار الفقه ثم المتجر، الفقه ثم المتجر، الفقه ثم المتجر… ای جامعه تجار و معامله گر! اوّل یادگیری مسائل شرعی تجارت، بعد تجارت»، و این جمله را سه بار تکرار کرد. (کافی، ج۵ص۱۵۰ ح۱ اگر در این بیان حضرت دقت کرده ومتجر را اسم مکان بدانیم  به این نتیجه می توان رسید که محل تجارت نیز ازنظر فقه شیعه مهم است لذا در کتب فقهی احکام وآداب برای بازار بیان نموده اند که نباید از آن غفلت کرد.