پاسداشت آب

آیدین بهاری

در قسمت شمالی میدان امیر چقماق یزد، یکی از ارزشمندترین آثار معماری این شهر قرار دارد جایی که یکی از جالب‌ترین موزه‌های ایران میزبان علاقمندان است. در سال ۱۳۷۹ همزمان با برگزاری نخستین همایش بین‌المللی کاریز «موزه آب» یزد در بنایی تاریخی راه اندازی شد. این ساختمان، در سال ۱۲۶۶ خورشیدی احداث گردیده و در حال حاضر به بی‌نظیرترین موزه آب دنیا تبدیل شده است. از ویژگی‌های این موزه و بنای تاریخی، پنج طبقه بودن آن و گذشتن یک رشته کاریز صدها ساله از میان آن می‌باشد. موزه آب یزد محل مناسبی برای شناخت آثار و ابنیه‌های تاریخی در زمینه‌های مختلف مربوط به آب است که می‌تواند مورد استفاده پژوهشگران و علاقه‌مندان قرارگیرد. در این موزه لوازم مختلف حفر قنوات، ابزار و ادوات اندازه‌گیری حجم آب، وسایل تأمین روشنایی در قنات، اسناد و مدارک خرید و فروش آب و وقف‌نامه‌های قدیمی، کتابچه میرابها و اسناد توزیع آب، ظروف نگهداری و حمل آب و بسیاری لوازم و اشیاء ارزشمند دیگر در معرض دید همگان قرار گرفته است. این موزه در یکی از ارزشمندترین آثار معماری سنتی یزد به نام خانه کلاهدوزها واقع شده است.

موزه آب یزد

در حال حاضر این موزه بیش از ۲۰۰ شیء تاریخی از وسایل مرتبط با کندن کاریز گرفته تا اسناد و مدارک برخی از قنات‌های اصلی یزد در معرض دید علاقه‌مندان قرار گرفته است. هم‌چنین در این موزه، ابزار و دستگاه‌های اندازه‌گیری حجم آب، وسایل تأمین روشنایی در قنات‌ها، اسناد و مدارک خرید و فروش آب، کتاب‌چه میراب‌ها و اسناد پخش آب، ظروف نگهداری و حمل آب و بسیاری از لوازم و اشیای ارزشمند دیگر نگهداری می‌شود. این ساختمان در زمینی به پهنه‌ی ۷۲۰ مترمربع و به درخواست مرحوم حاج‌سیدعلی اکبر کلاهدوز یکی از بازرگانان عصر قاجاریه در سال ۱۲۶۶ خورشیدی، ساخته شده است.

خانه کلاهدوزها

ساختمان این بنا یک هنر معماری شگفت‌آور است که از پنج اشکوب یا پنج سطح تشکل شده است. به گونه‌ای که از سطح اول یا پایین‌ترین طبقه آن، انشعاب کاریز دو رحیم‌آباد و زارچ می‌گذرد که یکی از این دو قنات، هنوز هم فعال می‌باشد. سطح دوم را اگر پایاب در نظر بگیریم، در ژرفای ۱۰ متری از زمین قرارداد و فضای آن هم حالت هشت ضلعی دارد که به خاطر برخورداری از دمای ثابت و فضای مطلوب، جای خوبی برای نگاه‌داری خوراکی‌هاست. در میان این اشکوب نیز، حوضی قراردارد که با گذرآب کاریز از آن همیشه دارای هوای خنک و مطبوع است. سطح سوم این بنا شامل طبقه زیرزمین است که دارای اتاق و دالان‌های متعدد و مرتبط می‌باشد و بیش‌تر روزهای گرم تابستان اهالی خانه در آن سکونت داشته‌اند. سطح چهارم هم اشکوب همکف می‌باشد که آن هم دارای اتاق‌های پنج دری، تالار، اتاق ارسی، آشپزخانه و محل زندگی خدمت‌کاران خانه بوده است. طبقه پنجم، پشت بام خانه است. در آن، چاه خانه‌ای بوده که از طریق آن و با استفاده از چرخ چاه، آب چاه‌های معروف به چهل گز برداشت و برای آشامیدن و موارد بهداشت اهل خانه استفاده می‌شده است. در پشت بام این خانه، چاه خانه‌ای قرار دارد که به وسیله چرخ‌چاه از آن آب می‌کشیدند و آب انبار خانه را که در طبقه همکف قرار داشت، پر می‌کردند. موزه آب یزد یکی از بی نظیرترین موزه‌های ایران است. اگر روزی گذرتان به شهر تاریخی یزد افتاد دیدن این بنای زیبا را از دست ندهید.