ژن خـــوب

هامون رشیدیان

مغـز انسـان یکـی از پیچیدهتریـن آفریدههـای خلقــت اســت. بــا وجــود ســالها مطالعــه و تحقیـق همچنـان پرسـشهای بسـیاری دربـاره کارکـرد مغـز مـا وجـود دارد. شـاید شـما هـم ایـن جملـه را شـنیده باشـید کـه برخـی افـراد ذاتـا توانایـی بهتـری بـرای انجـام برخـی کارهـا دارنــد یــا برعکــس برخــی افــراد ذاتــا توانایــی کمتــری در انجــام کارهــای مشــخص دارنــد. ایــن اصطــاح شــاید بــرای مــردم عــادی نوعــی تعریــف یــا توهیــن باشــد؛ امــا بــرای دانشــمندان ایــن موضــوع پرســش مهمــی است. یکـی از پرسـشهایی کـه سـالها دانشـمندان بــه دنبــال پاســخ آن هســتند ایــن اســت کــه آیــا شــخصیت مــا حاصــل ژنتیــک اســت یــا بهصــورت اکتســابی شــکل گرفتــه اســت. حاصــل ســالها تحقیــق دانشــمندان بهتازگــی بـه نتایـج جالبـی رسـیده اسـت کـه شـنیدنش بــرای شــما هــم ممکــن اســت شــگفتانگیز باشـد. پذیرا بودن پذیــرا بــودن یعنــی اینکــه خــاق، خیالپــرداز و پذیــرا نســبت بــه ایدههــای جدیــد هســتید. ایــن ویژگــی شــخصیتی، ۵۷ درصــد ژنتیکــی اســت. وظیفهشناسی و باوجدان بودن وظیفهشناســی و متعهــد و باوجــدان بــودن یعنــی اینکــه بــه جزئیــات اهمیــت میدهیــد و پایبنـد هسـتید. ایـن ویژگـی شـخصیتی ۴۹ درصــد ژنتیکــی اســت. برونگرایی برونگرایـی یعنـی اینکـه بـه خوبـی بـا دیگـران ارتبــاط برقــرار میکنیــد و از ایــن ارتبــاط و تعامــات انــرژی میگیریــد. ایــن ویژگــی شــخصیتی ۵۴ درصــد ژنتیکــی اســت. سازگاری ســازگاری یعنــی اینکــه معمــوال نســبت بــه دیگــران واکنــش انعطافپذیرانــهای داریــد و ســخت نمیگیریــد. ایــن ویژگــی شــخصیتی ۴۲ درصــد ژنتیکــی اســت. روان رنجوری، ثبات احساسی روان رنجــوری، یعنــی نگرانــی و وســواس نســبت بــه موضوعــات و ثبــات احساســی، یعنـی ثبـات هیجانـی در شـرایط حسـاس. ایـن ویژگــی شــخصیتی ۴۸ درصــد ژنتیکــی اســت. یافتههای دانشمندان نشان میدهد افــرادی کــه خیلــی وظیفهشــناس هســتند، قشــر میانــی جلویــی در بخــش چــپ قشــر پیــش پیشــانی مغزشــان حجیمتــر اســت. ایــن قســمت از مغــز همانجایــی اســت کــه مســئول برنامهریــزی و تصمیمگیــری اســت. بـه عبارتـی دیگـر، آنهایـی کـه بسـیار باوجـدان و وظیفهشــناس هســتند، از برنامهریــزی و آمــاده بــدون بســیار لــذت میبرنــد؛ زیــرا ایــن قســمت از مغزشــان فعالتــر اســت. افــرادی کــه بســیار ســازگار هســتند بخــش اوربیتوفرونتــال مغزشــان حجــم کمتــری دارد و ایــن قســمت از مغــز همانجایــی اســت کــه مسـئولیت پـردازش هیجانـات و تصمیمگیـری را بــه عهــده دارد. مطالعــهای دریافتــه اســت افــرادی کــه بســیار اهــل ســازگاری هســتند، بــه راحتــی و زود میتواننــد وضعیــت روحــی و روانــی دیگــران را پیشبینــی کننــد. بــه عبارتــی دیگــر، ایــن افــراد معمــوال در کارهــای تیمــی بهتــر عمــل میکننــد؛ زیــرا در درک و پیشبینــی وضعیتهــای روحــی و رفتــاری، ســرآمد دیگــران هســتند. ژن خوب بسازیم ایــن تفاوتهــا اگرچــه ۱۰۰ درصــد تضمینکننــده رفتــار آدمهــا نیســت؛ امــا میتــوان گفــت تقریبــا نیمــی از رفتارهــای مـا حاصـل ژنتیـک اسـت و افـرادی کـه ایـن نیمـه را در درون خـود دارنـد قطعـا در انجـام بعضـی کارهـا از دیگـران بهتـر هسـتند. بـا این حــال نیــم دیگــر ایــن ماجــرا همــان تربیــت اسـت. اگـر فـردی کـه در ژن خـود احسـاس مســئولیتپذیری نــدارد در خانــوادهای رشــد کنــد کــه او را مســئولیت پذیر بــار بیــاورد نتیجــه ایــن میشــود کــه آن فــرد میتوانــد تــا حــد نرمالــی انســان مســئولیتپذیری باشــد. ایــن یافتههــا بهخصــوص بــرای نهادهــای مهمــی همچــون آموزشوپــرورش بســیار مفیــد اســت. متأســفانه سالهاســت نظــام آموزشوپــرورش مــا کارایــی الزم را نــدارد. سیســتم آموزشــی مــا بــر اســاس آخریــن تحقیقــات تقریبــا یکــی از ضعیفتریــن سیســتمهای آموزشــی میــان حــدود ۲۰۰ کشـوری اسـت کـه مـورد بررسـی قـرار گرفتـه بــوده اســت. یکـی از راههـای مهـم تحـول در ایـن سیسـتم آموزشــی ناکارآمــد هــم اهمیــت دادن بــه چنیــن تحقیقاتــی اســت. اگــر کشــور مــا بــه دنبــال داشــتن نســلی کارآمــد و مســئولیتپذیر اســت بایــد ایــن سیســتم از همــان ابتــدا در نظــام آموزشــی نهادینــه شــود. معلمهــا، کتابهــای درســی و وســایل کمــک آموزشــی بایــد بــر همیــن مبنـا تغییـر کننـد. اگـر همـه ایـن تغییـرات به درسـتی اعمـال شـود حداقـل میتـوان امیـد داشـت کـه افـرادی کـه ژن خـوب هـم ندارنـد در آینــده بــه انســانهای موفــق و مفیــدی بــرای جامعــه تبدیــل شــوند.