نگاهی به دومین بنای خشتی جهان : ارگ راین، دژ تسخیر ناپذیر

آیدین بهاری

ارگ بم یکی از شناخته شده ترین بناهای ایران و جهان است اما شاید کمتر کسی بداند که ارگی با همان قدمت در ابعادی کوچکتر در راین قرار دارد. ارگی که بر خلاف ارگ تاریخی بم از گزند زلزله‌های گاه و بیگاه استان کرمان در امان مانده است.

ارگ راین

ارگ راین یک چهارم ارگ بم وسعت دارد و یک فضای چهار هکتاری با زیربنای ۲۲ هزار متری را در بر می‌گیرد. برخی قلعه‌ای در افغانستان را دومین بنای خشتی جهان می‌دانند در صورتی که بنای ارگ راین وسعت بیشتری نسبت به آن دارد. پس هنوز افتخار داشتن بزرگترین بناهای خشتی جهان در اختیار ایرانی‌هاست. ارگ راین در شهر راین و بر بلندای تپه‌ای با ارتفاع ۲۵۰۰ متری از سطح دریا به صورت مربعی شکل قرار گرفته است. دور تا دور این قلعه ساسانی را خندق فرا گرفته بود و ۱۶ برج داشته که ۱۲ برج آن بیرونی بوده است مهمترین برج آن هم برج مادر است که اطلاعاتش را از برج‌های اطراف می‌گرفته و به سربازخانه و بعد به قلعه حکومتی انتقال می‌داده است. بیشتر ساختمان‌های مجموعه دو تا سه طبقه بوده‌اند و خشت خام نیز برای ساخت آن به کار رفته است و تا ۱۵۰ سال پیش محل سکونت افرادی بود که وضع مالی مناسبی نداشتند این قلعه در زمان اسلام قلعه حفاظتی مردم راین بوده است و کسی در آن زندگی نمی‌کرد.

دژ تسخیر ناپذیر

تنها وقتی که احتمال خطر برای مردم وجود داشت به داخل قلعه حکومتی هجوم می‌بردند. این قلعه شامل قسمت‌های مختلفی از جمله بازار، گذرگاه اصلی، مکتب خانه، بارانداز قلعه حکومتی، عامه نشین اعیانی، اصطبل و… است. مردم راین در زمان‌های گذشته معمولاً فلزکاری انجام می‌دادند و نمونه آن نیز به همان سبک و سیاق قدیمی اکنون در ارگ راین به نمایش گذاشته شده است اما غیر از فلزکاری و ساخت چاقو و شمشیر و… که تاریخی سه هزار ساله در میان مردم راین دارد آنها می‌توانستند سلاح‌های خودشان را نیز تهیه کنند. شاید به همین دلیل که مهارت آنها در ساخت سلاح بوده که این قلعه هیچ وقت تصرف نشد.

میراث ناشناخته

اگر چه وضعیت ارگ راین از ارگ بم بهتر است اما این بنا نیز باید مرمت شود تا در فهرست میراث جهانی ثبت شود. بیش از ۵۵ درصد این بنا نیاز به مرمت اساسی دارد بخش‌هایی که برج‌های معروف این بنا را شامل می‌شود. به گفته کارشناسان مرمت قلعه اصلی چیزی در حدود ۳۰ میلیارد تومان بودجه برای مرمت نیاز دارد. بودجه‌ای که متاسفانه تاکنون تأمین نشده است. ارگ راین در طول سال میزبان گردشگران خارجی بسیاری است حتی بیش از ایرانی‌ها و این در نوع خود جالب است زیرا خارجی‌ها این میراث گرانبها را بیشتر از خود ما می‌شناسند. امیدواریم این ارگ زیبا قبل از اینکه دست خشن طبیعت آنرا از بین ببرد مرمت شود و نماد دیگری باشد از شکوه و تاریخ غنی ایران و کرمان.