جایگاه زبان
دکترمحمدجوادقاسمی پژوهشگر و استاددانشگاه
نیروی تفکّر و تکلّم، دو فیض بزرگ خداوند تبارک وتعالی به آدمی است، چنان که پس از آفرینش انسان از نعمت بیان سخن گفته است:* الرَّحْمَانُ عَلَّمَ الْقُرْءَانَ خلق الْانسَنَ عَلَّمَهُ الْبَیَان َ(الرحمن/۱-۴)
خداوند رحمان، قرآن را تعلیم فرمود، انسان را آفرید، و به او «بیان» را آموخت.
این دو ویژگی انسان را از حد حیوانی تا جانشینی خدا بالا برده است. امیر مؤمنان علیه السلام در این زمینه می¬فرماید:
«ماالانسان لولا اللسان الا صوره ممثله او بهیمه مهمله » اگر زبان نباشد انسان چیزی جز یک نقش مجسم یا حیوان رها شده نیست.
در روایات دیگر از گفتار به عنوان میزان، ترازوی انسان، پاره¬ای از وجود انسان، مؤثّرترین چیز برای جلب دل¬ها ، میزان عقل، ترجمان دل، وبیانگر شخصیّت تعبیر شده است.
گفتارکم نظیرترین و متداول¬ترین عملکرد انسان است. با این وصف، ازآنجایی که به کارگیری آن بسیار معمولی، طبیعی وآسان است کمتر قدرت وتوان آن را در می¬یابیم.
گفتارگرانقدرترین ابزارِ در اختیار انسان است، امّا از بیشترکاربردهای آن غافل می¬باشد. براساس محاسبه¬ای، حدود۴۲درصد زمان درمراوده¬های ارتباطی عادی توسط افراد معمولی ازطریق گوش کردن و ۳۲درصد درصحبت کردن صرف می¬شود، این درحالی است که خواندن ۱۵درصد ونوشتن ۱۱ درصد زمان را به خود اختصاص می¬دهد. بنابراین بیشترین تأثیر متقابل میان مردم به گفتار وشنیدار بستگی دارد وکمترین آن به نوشتار. افزون بر آن،گسترش وسایل ارتباطی همچون تلفن همراه، رادیو وتلویزیون، ماهواره ودیگر وسایل ارتباطی –که بیشتر جنبه¬های گفتاری وشنیداری دارند- این تأثیر را افزایش می¬دهند.
سخن گفتن به عنوان اقناع وترغیب، وسیله ارتباط بادیگران دفاع ازحقوق خویش، شرکت درجلسات وانجمن های مهم ومؤثر وابراز محبت ومودت نسبت به دیگران، دارای نتایج سودمند، زیبا وشفابخش (terpatic) بوده درزندگی انسان نقش منحصربه فردی را ایفا می¬نماید .
گفتار از زمان طفولیت شروع می¬شود وبه عنوان یک عملکرد اصلی ازکل رفتار دو طرفه انسان¬هاست که مهارت استفاده از زبان، تولید خبر، انتقال ودریافت (reception)، تنظیم اطلاعات وپاسخ به عقاید مردم، برای یک ارتباط گفتاری لازم است.
امروزه یکی از موضوعات مهم که گاه در رشته مدیریت رفتار سازمانی وگاه به صورت مستقل مورد توجّه قرارگرفته است ودردانشگاه¬های برخی از کشورها به عنوان یک رشته تحصیلی تخصصّی تدریس می¬شود، ارتباط گفتاری است.
آیا تا کنون باخود اندیشیده¬ایم روزانه چه زمانی را به سخن گفتن و ارتباط گفتاری با دیگران سپری می¬کنیم؟
آیا تاکنون برای بهینه¬سازی این ارتباط گفتاری،آموزشی دیده¬ایم ؟
آیا برای بیان کلمات اندیشه می کنیم؟
آیا پیامد کلمات خودمان را محاسبه می کنیم؟
سخن گاهی ازحمله ویورش کارگرتر، ازشمشمیر برنده¬تر، ازتیر نافذتر، ازهمه چیز خوب¬تر وگاه بدتر، ازهمه چیز زیباتر وگاه زشت تر، از بهترین اعمال وگاه از بدترین اعمال،کلید هرخوبی وبدی ومنشأ بیشترین خطاها وگناهان به شمار می¬آید.
ای زبان هم آتش وهم خرمنی چند این آتش در این خرمن زنی
ای زبان هم گنج بی پایان تویی ای زبان هم رنج بی درمان تویی
حکایتی از بوذرجمهر نقل شده است که درپاسخ پادشاه وقتی از او بهترین وبدترین عضو گوسفند را خواسته بود؛ درهردو بار زبان گوسفند را آورد؛ شاهد مثال مناسبی برای این موضوع است.
زبان دربیان معصومین علیه السلام گاه به درنده¬ای بدخو وگاه به کلب عقوروسگ گیرنده وتیری که به خطامی رود تشبیه شده است.
نکته ای کان جست ناگه از زبان همچو تیری دان که جست آن از کمان
«الهم سدد الستنا بالصواب و الحکمه »
