بازگشت قلیان به عصر زنانگی
دامون رشیدزاده
در دوران قاجار قلیان کالایی فراجنسیتی بود یعنی اینکه هم زنان و هم مردان از آن استفاده می‌کردند البته یک تفاوت عمده این بود که معمولاً زنان جوان تمایلی به استفاده از قلیان نداشتند و یا اگر تمایل هم داشتند باب نبود که در جایی خارج از خانه و در انظار عمومی قلیان بکشند. پس از این دوران قلیان کم کم جای خود را به سیگار داد. سیگار جای خود را در جامعه باز کرد اما بازهم به دلیل قبح سیگار کشیدن برای بانوان شیوع سیگار در جامعه زنان ایرانی بسیار اندک بود. البته این موضوع تنها مختص بانوان نبود و بسیاری از جوانان سیگار کشیدن را در مقابل بزرگترها کاری ناپسند می‌دانستند و حداقل در مقابل چشم خانواده سیگار نمی‌کشیدند. این جریان سالها ادامه داشت و کار به جایی رسید که مصرف سیگار به طرز چشمگیری کاهش یافت اما این دوران ناگهان با ظهور قلیان‌های جدید که به قلیان‌های میوه‌ای معروف شدند دستخوش تغییرات شگرفی شد.
قلیان میوه‌ای
قلیان میوه‌ای به سرعت میان جوانان جای خود را باز کرد و قبح این پدیده نوظهور چنان میان خانواده‌ها شکست که تقریباً می‌شد در هر خانه‌ای آن را یافت و حالا نه تنها بزرگترها بلکه همه اعضای خانواده دورهم قلیان دود می‌کردند. با گسترش قلیان پای این سم جدید حتی به میان ورزشکاران هم کشیده شد که ماجرای «قلیان گیت» فوتبال تنها نمونه‌ای از آن است. سرعت گسترش قلیان‌های جدید به حدی بود که حتی کارشناسان فرصت اطلاع رسانی در مورد مضرات آن را هم پیدا نکردند. و زمانی اطلاع رسانی‌ها عمومی شد که دیگر قلیان جایگاه سفت و محکمی در میان خانواده‌ها برای خود دست و پا کرده بود.
مشکلات قلیان به همینجا هم ختم نشد زیرا سن مصرف قلیان در مقایسه با سیگار به شدت کاهش یافت اگر زمانی جوان‌ها در سن ۲۵ تا ۳۰ سالگی هوس سیگار کشیدن می‌کردند سن مصرف قلیان به زیر ۱۶ سال هم رسید.
شیوع قلیان میان دختران
بازهم این‌ها تنها مشکلات قلیان نبود شیوع مصرف قلیان به سرعت در میان بانوان گسترش یافت و این روند اکنون هم ادامه دارد. به مانند دوران قاجار قلیان به کالایی مهم در دورهمی های زنانه تبدیل شد و چای خود را به انظار عمومی هم باز کرد به نوعی که در حال حاضر اگر خانمی سیگار بکشد همه به نگاه‌های سرزنش کننده به او خیره می‌شوند اما اگر همان خانم قلیان بکشد مردم خیلی عادی برخورد می‌کنند در حالی که ضرر سیگار به گواه متخصصان تقریباً ۱۰۰ برابر سیگار است.
بر اساس یک پژوهش دانشگاهی سه عامل، تفریح، فشار همسالان، برابری با پسرها؛ مهم‌ترین دلایل گرایش دختران به قلیان است. علاوه براین بر اساس این پژوهش دختران با کشیدن قلیان در مکان‌های عمومی احساس غرور و بزرگی می‌کردند، و احساس می‌کردند که از محدودیت‌های زنانه عبور کردند. از نظر دختران، چون قلیان قدمت زیادی دارد تاریخی و سنتی بوده، هیچ وقت در تاریخ ما برای زنان ممنوعیت نداشت؛ بنابراین برای فرد، خانواده و اجتماع قابل پذیرش است. نتایج مطالعه حاضر حاکی از تأثیر بالای همسالان بر تجربه و تداوم مصرف قلیان است. این موضوع مشابه با الگوی سوء مصرف مواد، انعکاسی از تغییرات اجتماعی و محیطی در دوره نوجوانی است. این موضوع ممکن است به تعاملات اجتماعی با همسالان و فرایند اجتماعی شدن نوجوان برگردد. نوجوانان به دنبال فرصت‌هایی هستند که با همسالان خود ارتباط برقرار کنند؛ بنابراین مصرف قلیان ممکن است برای نوجوانان جذاب و پذیرفته شده باشد. دیافته‌های این پژوهش حاکی از تأثیر بالای همسالان، نرم‌های اجتماعی و دسترسی آسان به قلیان در سفره خانه‌های سنتی بر گرایش نوجوانان به مصرف قلیان است؛ بنابراین سیاست‌ها و برنامه‌های ارتقای سلامت نه تنها باید به اجرای قوانین منع فروش دخانیات به نوجوانان زیر ۱۸ سال توجه داشته باشند، بلکه باید بر روی پذیرش اجتماعی مصرف قلیان در دختران نیز تمرکز داشته باشند. هر چند هشدارهای زیادی در رابطه با قلیان این روزها صادر می‌شود اما با توجه به راه پیدا کردن قلیان به خانه‌ها نیاز است فرهنگسازی گسترده‌ای در این زمینه صورت گیرد.
