کره چوبی، منحصر به فردترین سازه گره چینی
خدیجه توسلی دینانی
سعید علیزاده فرزند استاد حاج محمدعلی علیزاده متولد سال ۱۳۴۲ در شهر اصفهان است. آشنایی با کار چوب از کودکی باعث شد تا علیزاده در انجام هنر گره چینی موفق عمل کند. علیزاده می‌گوید: از دوران کودکی با چوب و کار با آن آشنا شدم. از دوران کودکی در کنار علم و تحصیل به فراگیری هنر گره چینی چوب و اسلیمی از پدر پرداختم و همراه پدر به انجام کار مشغول شدم. آن زمان خانه ما دو طبقه بود، طبقه پایین محل کار پدرم بود در آن زمان اسباب بازی‌های من چوب و وسایل کار پدرم بود. استفاده از این وسایل باعث شد که کار پدر را یاد بگیرم و حدود ۱۳ سالگی یک استاد کوچک شوم و پس از سالها تلاش، در این هنر استاد شدم. اولین کار مستقل گره چینی چوب پس از وفات پدرم انجام گرفت که این کار مرمت و بازسازی خانه اعلم بود که در رابطه با همین کار از سوی وزیر مسکن و شهرسازی در سال ۱۳۸۲ جایزه معماری دریافت کردم.
او می‌گوید: پیشینه این هنر در خانواده ما به زمان پدربزرگم برمی گردد. پدربزرگم استاد کارگره چینی بودند که این کار را با امکانات قدیم انجام می‌دادند و زمانی که پدرم تنها ۷ سال بیشتر نداشتند پدربزرگم از دنیا رفتند و پدرم کار ایشان را ادامه داده و در ۲۰ سالگی در این هنر به مقام استادی رسیدند. پدرم ابتکاراتی در این هنر ایجاد کرده و ماشین آلات ظریفی را برای این کار ابداع کردند. پدرم آن زمان از طریق مقامات کشور تشویق شدند.
استاد علیزاده در طول سالها فعالیت در این هنر موفق به کسب عنوان برترین هنرمند هنر گره چینی و کسب نشان ملی تنها چهره ماندگار هنر گره چینی در سال ۱۳۹۵ شدند و جوایز متعددی را از جمله جایزه معماری زندگی جدید- کالبد قدیم از سوی وزیر مسکن و شهرسازی در سال ۱۳۸۰ دریافت کردند.
گفتگویی با این هنرمند گره چینی چوب داشته‌ایم که از نظر می‌گذرانید:
– استاد جرقه‌های اولیه این کار چه زمانی در ذهن شما زده شد؟
زمانی که من حدوداً ۱۲ سال داشتم پدرم کاری را سفارش گرفته بودند که خیلی ریز بود و برای چیدن اجزاء کار در کنار هم دچار مشکل شده بودند و قادر به انجام این کار نبودند، کار بسیار ظریف بود یا باید با پنس انجام می‌دادند یا دستان کوچک یک کودک این کار را انجام می‌داد آن زمان با آشنایی که با کار داشتم و راهنمایی پدر این کار را انجام دادم. روزهای اول سرعتم در کار پایین اما روزهای بعد به سرعت کار را انجام دادم.
– فعالیتهای خود در زمینه هنر گره چینی (آموزش و …) را توضیح دهید؟
آموزش خیلی مختصر بوده اگر دانشجویان سوالی داشته باشند بیشتر به صورت تلفنی می‌پرسند و به صورت تلفنی جواب می‌دهم. به دلیل اینکه کارگاه ما در حدود ۲۰ کیلومتر تا اصفهان مسافت دارد مشکل بعد مسافت باعث شده که ما آموزشی نداشته باشیم. در کارگاه ما ۲ نفر مشغول فعالیت هستند که به آنها نقشه کشی و اجرای طرحها را آموزش داده‌ام. اما در زمینه طراحی و ساخت گره چینی فعالیتهای متعددی انجام داده‌ام که به شرح زیر می‌باشد:
- ساخت کره چوبی با گره چینی از زیباترین و منحصربه فردترین سازه‌های گره چینی چوب
- ساخت کوچکترین گره چینی جهان
- طراحی و ساخت دربها و پنجره‌های یک هتل در آلمان با نمای هنر ایرانی و اسلامی در سال ۱۳۷۹
- ساخت منبر چوبی با گره چینی چوب در موزه هنرهای اسلامی کشور مالزی در سال ۱۳۷۷
- ساخت نمونه کار قاب گره چینی چوب بعنوان جداکننده (پارتیشن) و دیوار حائل و دکوراسیون داخلی
- بازسازی و نوسازی دربهای گره چینی مسجد جامع اصفهان واقع در بازار هنر و میدان امام
- بازسازی، نوسازی و تعمیر قصر سرای خاتون قمصر
- دربهای چوبی گره‌چینی پروژه تهران به کارفرمایی آقای مهندس صادقی در تهران در سال ۱۳۸۴
- ساخت دربهای مسجد جزایری اهواز سال ۱۳۶۴
- ساخت درب گره چینی امامزاده سید محمد
- سازه‌های گره چینی خانه اعلم در سال ۱۳۷۷
– استاد در نمایشگاههایی (داخلی و خارجی) شرکت کرده‌اید؟
در نمایشگاههای خارجی به دلیل وجود مشکلات شرکت نکرده‌ام. اما در نمایشگاههای بین المللی شهرستان شرکت کرده‌ام.
– آیا همه گره‌های چوبی شبیه یکدیگرند؟
نقشه گره چینی و اسلیمی بی نهایت است. گره‌ها زیاد است اما یکسری از گره‌ها مشهور و قابل توجه است و استادان بیشتری نیز در این زمینه‌ها کار کرده‌اند که عبارت است از گره ۶، گره ۸، گره ۶ و ۱۲، گره ۸ و ۱۶، گره ۱۶، گره ۴ و گره ۴ قل. کارهای اسلیمی حالت نقاشی دارد آن را شخص باید با سلیقه خود خلق کند.
– روش ایجاد و رسم گره چوب چگونه است؟
در قدیم گره چوب به وسیله خط کش و پرگار کشیده می‌شد و پرگار نقش موثری در کشیدن گره داشت. توسط پرگار نقشه‌ها به طور دقیق انجام و خیلی دقیق هم اجرا می‌شد. اما امروزه با وجود کامپیوتر همان نقشه با دقت بیشتر توسط کامپیوتر کشیده می‌شود.
– در ساخت این گره‌ها چه نوع چوبهایی مورد استفاده قرار می‌گیرد؟
بهترین ماده اولیه ساخت گره‌چینی که مورد توافق استادکاران چوب است درخت چنار است که خوشبختانه این درخت، درخت بومی ایران است زیرا بافتی منسجم داشته و از مقاومت بالایی برخوردار است. استفاده از چوب چنار، چوب گردو، چوب ممرز، چوب راش، چوب آبنوس، چوب عناب و چوب فوفل به عنوان چوب‌های مرغوب برای انجام پروژه‌ها، ضمن بالا بردن کیفیت کار، ماندگاری این طرح‌های هنری را زیاد می‌کند. معادن چوب در ایران در شهرهای کرج، نطنز، ابیانه و خیابان آتشگاه اصفهان وجود دارد.
– ماندگاری آثار گره چینی چوب چند سال است؟
با توجه به اینکه اگر چوب در محیط باز باشد آفتاب و باران آن را از بین می‌برد ولی ما برای جلوگیری از این کار چوب موردنظر را توسط روغن بذرک اصلی معروف به روغن بذرک شهرکردی که گران هم هست حدود نیم سانتیمتر آن را چرب می‌کنیم با این کار چوب چرب شده و باعث می‌شود آب در آن نفوذ نکند. اگر دو تا سه بار این روغن به چوب زده شود استحکام چوب در مقابل باران و آفتاب افزایش می‌یابد.
– ویژگی شاخص گره چوبی اصفهان نسبت به دیگر نقاط کشور چیست؟
گره چینی چوبی اصفهان الهام گرفته از بناهای تاریخی و معماری هنرمندانه این شهر است. بنابراین در دنیا حرف اول را می زند و کاملتر است البته در شهرهای دیگر چون شیراز، کردستان و سنندج هم استادکارهای خوبی داریم.
– استاد ابتکار و خلاقیت شما در این هنر چه بوده است؟
ساخت کوچکترین پنجره گره چینی جهان (اولین و تنها میکروگره چینی)، ساخت اولین گره چینی کروی در جهان (تنها شاهکار هنر گره چینی به سبک کروی) از مهم‌ترین خلاقیت‌هایی بوده که در این هنر انجام داده‌ام.
– آثار شما بیشتر در کجا کاربرد دارد و آیا برای حرم ائمه نیز کاری انجام داده‌اید؟
آثار ما بیشتر در مساجد، دربهای حرم ائمه و خانه‌های اعیانی کاربرد دارد و ادارات دولتی مانند اوقاف، سازمان میراث فرهنگی و گردشگری و سازمان مسکن و شهرسازی نیز خریداران آثار هنری ما هستند. بله دربهای حرم امام رضا (ع) و اخیراً نیز قرار است کارهای برای حرم امام حسین (ع) انجام دهیم.
– وضعیت هنر گره چینی در حال حاضر چگونه است؟
در حال حاضر نسبت به سالهای گذشته بهتر شده است. در سالهای گذشته ورود دستگاههای سیان سی به ایران و تولید کارهای چوبی با قیمت مناسب باعث استقبال بسیاری از افراد گردید و در نتیجه این هنر کم کم رو به فراموشی بود که با گذشت زمان افراد متوجه شدند که کارهای تولید شده توسط آن دستگاهها علاوه بر آنکه استحکام لازم در برابر آفتاب و باران را ندارند، دقت و ظرافت موردنظر در مقایسه با کارهای گره چینی در آنها وجود نداشت.
– از نظر شما چه مشکلاتی در این هنر وجود دارد؟
- در نظر گرفتن تسهیلات بیشتر برای هنرمندان و رسیدگی به بیمه هنرمندان
- مشخص نمودن قیمت ثابتی برای هر گره به طور جداگانه توسط سازمان میراث فرهنگی و صنایع دستی
- جمع آوری کارهای ساخته شده توسط دستگاههای سیان سی به وسیله شهرداری
– چگونه می‌توان این هنر را کاربردی نمود و از آن بهره برد؟
در کتابهای درسی دانش آموزان کتابی با عنوان آموزش هنر گره چینی قرار داده شود تا به دانش آموزان این هنر را آموزش داده و ازهمان دوران نوجوانی با فنون کار آشنا شوند.
– کسی که بخواهد هنر گره چینی چوب را بیاموزد باید در چه زمینه‌هایی توانمندی داشته باشد؟ توصیه شما به علاقمندان و هنرجویان این هنر چیست؟
هندسه خوبی داشته باشد تا برای طراحی و نقشه دچار مشکل نشود. باید پشتکار و حوصله داشته باشند نباید خسته و ناامید شوند و اگر شکست خوردند ناامید نشوند ادامه دهند و بدانند که به موفقیت خواهند رسید. موفقیت بعد از شکست نیز دلچسب خواهد بود.
– آیا کشوری در دنیا رقیب هنر گره چینی وجود دارد؟
کشورهای عربی مانند سوریه و لبنان این کار را انجام می‌دهند اما بهترین استادکاران گره چینی در اصفهان هستند.
