تنها طلایه دار هنر زری بافی اصفهان
خدیجه توسلی دینانی
استاد مهدی شمسعلی به سال ۱۳۲۹ در خانواده‌ای مذهبی و هنرمند در خیابان ابن سینا محله شهشهان اصفهان دیده به جهان گشود. استاد دو خواهر و پنج برادر دارد، اما هیچ کدام به حرفه و هنر پدر علاقمند نبودند. استاد شمسعلی به توصیه پدر در سال ۱۳۵۱ از محله شهشهان نقل مکان نمودند و در خیابان زینبیه (پارک لاله) ساکن شدند. استاد از ابتدای کودکی، عاشقانه نزد پدر هنرمند خویش به هنرآموزی زربافت اهتمام ورزید و به سال ۱۳۳۷ شمسی و در سن هشت سالگی زری بافی را در کارگاه پدر آغاز نمود. وقتی ۹ سالگی‌اش تمام شد کار با دستگاه زری بافی را شروع کرد و ظرافت و جذبه زری را در کنار استاد مهدی پورنقشبند و پدرش استاد حسن شمسعلی فرا گرفت. وی پس از بازگشت از خدمت سربازی به هنرستان هنرهای زیبا رفت و در آنجا به تدریس زری بافی مشغول شد و ۳۰ سال به تربیت شاگردان همت گمارد. استاد که بیش از ۵۰ سال از عمر ارزشمند خود را در راه حفظ، احیاء و آموزش هنر زری بافی صرف نموده است، پس از سی سال فعالیت هنری با عناوین مختلف از جمله زری باف، مدرس و سرپرست در کارگاه زری بافی هنرستان هنرهای زیبا مشهور است و آثار ارزشمند متعدد زربافت در طرحها و نقوش زیبا و متنوع از خود به یادگار گذاشته است.
نیم قرن زری بافی در اصفهان
استاد «مهدی شمسعلی» از پیشکسوتان هنر زری بافی اصفهان با بیش از نیم قرن تجربه، از سال ۱۳۷۵ هجری شمسی به دعوت مرحوم احمد ادیب، این بار به عنوان میراث دار میراث پدران و نیاکانش با استقرار در خانه نساجی اصفهان (خانه شیخ الاسلام) این هنر را همچنان زنده نگاه داشته است. اینک با امید به آنکه هنر دو هزار ساله زری را که پیشینیانش به رسم امانت به او سپرده‌اند امانتداری شایسته بوده و بدرستی به آیندگان بسپارد ضمن آموزش شاگردان می‌کوشد تا با راه اندازی کارگاههای مختلف، جوانان خوش ذوق اصفهانی را با آن آشنا نماید. استاد مهدی شمسعلی با سابقه بیش از نیم قرن تجربه و فعالیت در این هنر به عنوان چهره ماندگار کار در سال ۱۳۹۰، چهره ماندگار هنر در رشته زری بافی در سال ۱۳۹۵ و بازنشسته نمونه سال ۱۳۹۶ شناخته شدند و دارای بیش از ۵۰ لوح تقدیر و تندیس در زمینه هنر زری بافی می‌باشند.
کودکی توام با هنر
استاد می‌گوید: زمانی که دوران بازی‌های کودکانه‌ام بود، همبازیهایم را به سختی می‌دیدم چون مجبور بودم در کنار دستگاه باشم و پایان کار روزانه و رفتن به کوچه برایم لذت بخش بود. من در کنار بقیه هنرمندان طرح‌های سفارشی را می‌بافتم و زمانی که باید با همبازیهایم بازی می‌کردم، روزی ۱۰ تومان دستمزد می‌گرفتم و کم کم در این هنر استاد شدم.
به یاد پدر و استاد
زمانی که از استاد شمسعلی در مورد پدر و در واقع استادش می‌پرسیم قطره اشکی از گوشه چشمانش سرازیر می‌شود و در مورد پدر چنین می‌گوید: استاد حسن شمسعلی به سال ۱۳۰۷ در شهر اصفهان دیده به جهان گشود. وی از کودکی هنر زری بافی را نزد اساتیدی چون مرحوم استاد رضا یزدی و مرحوم استاد مهدی پورنقشبند فرا گرفت. ایشان سالها به عنوان مدرس زری بافی در هنرستان هنرهای زیبای اصفهان مشغول به کار بود که نتیجه آن تربیت شاگردان فراوانی در این رشته سنتی بود. وی در طول سالها فعالیت هنری خود آثار متعددی را در زمینه بافت پارچه زری به وجود آورد که نمونه‌هایی از آن در موزه هنرستان هنرهای زیبای اصفهان نگهداری می‌شود. ایشان در روز ۲۵ فروردین ۱۳۸۹ دیده از جهان فروبست و بدرود حیات گفت. وی در قطعه ۹ باغ رضوان اصفهان به خاک سپرده شد.
خانه شیخ الاسلام اصفهان و هنر زری بافی
استاد شمسعلی در مورد وضعیت هنر زری بافی در اصفهان می‌گوید: در هنرستان هنرهای زیبا شش دستگاه داشتیم که با هر دستگاه دو نفر کار می‌کردند و حدود ۱۲ نفر مشغول فعالیت در این هنر بودند. کارگاه زری بافی در هنرستان هنرهای زیبا تعطیل شده و فعالیت در این هنر تنها محدود به خانه شیخ الاسلام می‌باشد و محدود به همین چهار دستگاه که در این مکان قرار دارد و تحت حمایت نیز می‌باشد. من دو تا سه هنرجو دارم که در زمینه هنر زری بافی استاد می‌باشند. استاد استعداد و علاقه به این هنر را مهمترین عامل برای رسیدن به موفقیت و پیشرفت می‌داند و بیان می‌کند که اگر کسی علاقه داشته باشد در طول سه یا چهار سال می‌تواند بر این هنر مسلط شود.
آموزش فرزند و هنرجوها؛ گام مهمی برای ماندگاری هنر زری بافی
استاد در پاسخ به سوالی که اکنون چند هنرجو دارد و آیا این تعداد برای ماندگاری این هنر کافی است می‌گوید:
فرزندم محمدرضا شمسعلی و یکی از شاگردانم به نام خانم مهری عباسپور نزد من آموزش دیده‌اند و به این هنر مسلط شده‌اند. در حال حاضر دو تاسه نفر هنرجو دارم. تعدادی هم دوره دیده‌اند و رفته‌اند از کسانی که دوره دیده‌اند ۲ نفر از آنها را سازمان به عنوان پرسنل جذب کرده است. ۲ نفر هم در حال آموزش هستند. من به علت کهولت سن توانایی سالهای قبل را ندارم بنابراین تعداد هنرجوهایم بسیار کم هستند. قبلاً ۶ تا ۷ نفر را آموزش می‌دادم اما الان محدود به دو نفر می‌باشد. امیدوارم آموزش به فرزندم و هنرجوهای دیگر گام مهمی برای ماندگاری این هنر اصیل و سنتی باشد.
ویژگی شاخص پارچه‌های زربافت؛ تنوع در طرح، زیبایی اثر و ماندگاری
استاد ویژگی شاخص پارچه‌های زربافت خود را که متمایز از سایر پارچه‌های زری است تنوع در طرح، زیبایی اثر و ماندگاری می‌داند و بر این تاکید دارد که این پارچه‌ها تنها آثاری است که هیچ گونه حشره و حتی بید هم به خاطر کیفیت آن نمی‌تواند در آن نفوذ کند و به آن آسیب برساند و ماندگاری آثار خود را بیش از هزار سال می‌داند.
استاد شمسعلی آثار خود را در نمایشگاههای بسیاری در شهرهای مختلف کشور و بخصوص در شهر اصفهان به مناسبت‌های گوناگون به نمایش گذاشته است و در اکثر نمایشگاهها لوح تقدیر دریافت نموده است. در خارج از کشور هم نمایشگاهی از آثار خود در کشور آلمان شهر دوسلدوف به مدت ۵۰ روز داشته است که استقبال خوبی از این هنر و آثار او شده است.
عشق و علاقه رمز ماندگاری و پیشرفت هنر زری بافی
هنرمند زری باف اصفهانی عشق و علاقه به کار را رمز ماندگاری و پیشرفت هنر زری بافی می‌داند. او می‌گوید عشق باعث می‌شود که تحمل بسیاری از مشکلات آسان گردد و بتوان بار سنگین مشکلات را به دوش کشید.
امروزه تعدادی از جوانان برای یادگیری این هنر می‌آیند و با ذوق و علاقه اقدام به یادگیری آن می‌کنند و عده‌ای از آنها را نیز سازمان به عنوان پرسنل جذب کرده است. البته افرادی هم برای یادگیری می‌آیند، ولی نیمه‌های راه آن را رها می‌کنند. آنها شرایط و سختی کار و بازار کار را می‌سنجند متوجه می‌شوند که از عهده کار برنمی آیند بنابراین کار را رها می‌کنند.
تبلیغات گامی مؤثر در شناساندن هنر زری بافی
هنرمند زری باف اصفهانی می‌گوید: این هنر در ایران، در شهرهای تهران، کاشان و یزد رایج بوده، ولی به مرور از بین رفته و اکنون تنها در اصفهان به طور خاص در خانه شیخ الاسلام تحت حمایت قرار گرفته است. او می‌گوید: این هنر در کشورهای چین و هندوستان نیز وجود دارد اما قابل مقایسه با هنر ایرانی و بخصوص اصفهان نیست. او معتقد است تبلیغات گامی مؤثر در شناساندن هنری زری بافی به افراد جامعه است و تبلیغات باید از طریق تلویزیون، روزنامه، مجلات و … انجام شود.
فرآیند هنر زری بافی
استاد شمسعلی در مورد فرآیند انجام هنر زری بافی می‌گوید: در تهیه پارچه‌های زری بافی از ابریشم، گلابتون، طلا و نقره استفاده می‌شود. کار در دستگاهی چوبی انجام می‌گیرد. با هر دستگاه معمولاً دو نفر کار می‌کنند. یک نفر بافنده زری و دیگری شاگرد او که به گوشواره کش ملقب است. کار گوشواره کش این است که نقشه بسته شده را که در قسمتهای دستگاه نصب است می‌کشد و به این وسیله نقش به طرف بافنده هدایت می‌شود. در اغلب موارد زمینه پارچه زری از یک یا دو سری تار ابریشم می‌باشد و نخ گلابتون به همراه پنچ تا شش رنگ دیگر جزو نخ پود است.
گُلابِتون رشته سیمی بسیار نازک است که درون آن یک رشته نخ ابریشم قرار دارد و بر روی آن، لایه‌ای از طلا و نقره کشیده شده است.
نقشه سر در قیصریه و مسجد امام اصفهان دو اثر فرامواش نشدنی
استاد شمسعلی اولین اثرش را به یاد ندارد اما در مورد یکی از آثار خاص و حساسش چنین می‌گوید: کار خاص و حساسی انجام داده‌ام که هیچ گاه فراموش نمی‌کنم و آن نقشه‌ای از سر در قیصریه اصفهان و مسجد امام اصفهان می‌باشد.
استاد در بسیاری از زربافت‌های خود هویت ایرانی و اسلامی را به نمایش گذاشته است. بافته‌هایی با عنوان آیات قرآنی، خط‌های بسیاری از استاد فضائلی، نقوش اسلیمی و ختایی، ترنج، طرح‌های مینیاتوری، تصویر شاه عباس، نقش انسان، شکار؛ چوگان، حیوانات، پرندگان و… از خود به یادگار گذاشته است.
رنگ غالب در بیشتر آثار استاد رنگ زرد یا همان گلابتون می‌باشد و رنگهای دیگر نیز مورد استفاده قرار می‌گیرد.
