تلفن همراه؛ مفید یا مضر؟!
عباس زمانی – نویسنده و پژوهشگر اجتماعی
اگر از هر انسان مدرن امروزی یا در سطحی محدودتر از هر شهروند ایرانی سؤال شود؛ مهم‌ترین ابزار نوینی که در زندگی روزانه خود همیشه با آن سر و کار دارید، از آن استفاده می‌کنید یا با خود همراه دارید چیست؟ قطعاً پاسخ بسیاری از ایشان “تلفن همراه” خواهد بود.
با نگاهی به زندگی روزنامه خود در می‌یابیم که امروزه تلفن همراه در میان مردم و به ویژه قشر جوان و حتی نوجوان به نیازی عمومی تبدیل شده و به نظر می‌رسد بدون استفاده از این وسیله ارتباطی کارهای روزانه با مشکلاتی همراه باشد. همچنین این رسانه نوین روابط اجتماعی و هویت‌های جدیدی خلق کرده که خود به خود فعالیت‌های روزمره افراد را از الگوهای تماس، فعالیت‌ها، دغدغه‌ها گرفته تا نوع کنش اجتماعی، اقتصادی و سیاسی تحت تأثیر قرار داده است.
د رحقیقت ابعاد این وسیله ارتباطی که به نوبه خود به یک فرهنگ و شیوه زیستن تبدیل شده نگرانی‌های عمده‌ای را نیز برای نهادهای اجتماعی به وجود آورده است. نگرانی‌هایی از این دست که گسترش این گونه فناوری‌ها، بحران فرهنگی را دامن می زند و با تغییر منفی ارزش‌ها و معانی، فرهنگ را دچار آسیب می‌کند.
ناگفته نماند اهمیت این فناوری نوین به حدی رسیده است که به طور مثال یک جوان در محفل همسالانش وقتی جدی گرفته می‌شود که دارای یک تلفن همراه هوشمند و جدید باشد.
از طرف دیگر توسعه روز افزون امکانات و قابلیت‌های این رسانه نوین به ویژه قابلیت اتصال به اینترنت و فضای مجازی، برخی از پارادایم‌ها و نظریه‌ها و مفاهیم اجتماعی و سیاسی سنتی را مجدداً وارد عرصه گفتمان رسانه‌ای نموده و برخی دیگر را به چالش کشیده به طوریکه لازم است این نظریه‌ها به گونه‌ای بازتعریف شوند تا بتوانند روابط افراد در شبکه‌های ارتباطی جدید را به طور عینی و حقیقی توضیح داده و تبیین نمایند.
تلفن همراه، به عنوان یک رسانه نوین ارتباطی از یکسو دارای کارکردهای مثبت بسیاری مانند برقراری ارتباط در اسرع وقت، صرفه جویی در وقت و دردسترس بودن دائمی انسان‌ها و … و از سوی دیگر دارای پیامدهای منفی همچون رسوخ در حریم خصوصی اشخاص، ایجاد تنش فردی و اجتماعی، تضعیف باورهای عمومی، تغییر ارزش‌های و هنجارهای اجتماعی و… می‌باشد.
کریس روجک در این زمینه معتقد است که اگرچه تلفن‌های همراه را به خاطر گسترش فرهنگ بی محتوا و مکالمه پوچ و توخالی وسیعاً محکوم می‌کنند، اما در عین حال همین وسیله ارتباطی برای تداوم و اعتلای فعالیت شهروندان فعال، امکانات بالقوه بسیار بالائی ارائه می‌دهد.
دیدگاه او این است که در زندگی امروز ما گونه‌های فرهنگی جدید حول مارک‌های تلفن همراه و سرویس‌های جدید آن پدید آمده است. موتورهای جستجوگر شبکه‌ای، تلفن همراه را به نوعی روزنامه تبدیل کرده‌اند که اخبار مهم و فوری را در محل عرضه می‌کنند. داشتن خط دایر تلفن همراه برای افراد و گروه‌هایی که از آن استفاده می‌کنند، نشانه‌ای از شیوه زندگی و منزلت فرهنگی است. خدمات چند رسانه‌ای تلفن‌های جدید همراه به افراد امکان می‌دهد تا آن را به نماد منزلت و عنصری نو در سیاست فرهنگی تبدیل کنند. برای این افراد و گروه‌ها تلفن همراه صرفاً یک وسیله ارتباطی نیست، بلکه وسیله‌ای جانبی برای تعیین هویت و بازشناسی فرهنگی است.
از طرف دیگر تأثیر این رسانه نوین در زندگی اجتماعی افراد به گونه‌ای شده است که، از طریق این فناوری حتی افراد منزوی نیز می‌توانند ارتباطات روزمره خود را با همتایان نزدیکشان افزایش داده و ارتباطشان را با استفاده از این رسانه نوین گسترش دهند. تلفن همراه نماد ارتباط همه جانبه عصر نوین است و این خصوصیت، تلفن همراه را به مفهوم جامعه مجازی فراگیر نزدیک می‌کند.
به جرأت می‌توان گفت توسعه امکانات و گسترش استفاده از تلفن‌های همراه، انقلابی موازی در ارتباطات همگانی و فرهنگ توده ایجاد کرده، تبادل نوشته و متن گونه‌های فرهنگی تازه‌ای را به وجود آورده، وعده ملاقات از طریق ارسال پیام به پدیده‌ای فراگیر تبدیل شده و استفاده از دوربین تلفن همراه به ابزار مهمی برای تبادل عکس‌های خانوادگی مبدل شده است.
همچنین تلفن‌های همراه انحصار سایت‌های ثابت پخش و دریافت و سرگرمی را شکسته‌اند و دسترسی به اطلاعات و سرگرمی را همگانی و همه جا حاضر ساخته‌اند.
از نگاه دیگر از ابتدای ظهور تلفن همراه تا کنون کانال‌های ارتباطی افراد از طریق این رسانه نوین تغییرات زیادی کرده آنچنان که اگرچه در ابتدا بیشتر کاربردی شبیه به یک تلفن سیار داشت اما اکنون با استفاده از اینترنت و نرم افزارهای اجتماعی شیوه‌های ارتباطی جدیدی در استفاده از آن به وجود آمده و به سرعت فراگیر شده است.
این کانال‌های ارتباطی شامل: ۱- تماس تلفنی؛ ۲-پیامک (پیام کوتاه یا اس.ام.اس)؛ ۳- پیام چند رسانه‌ای (ام.ام.اس)؛ ۴-بلوتوث و ۵- ارتباط مجازی شبکه‌ای می‌باشد.
در پایان این مطلب ارائه پاسخ به یک سؤال کلی حائز اهمیت است. اینکه با وجود تمامی کانال‌های دسترسی و امکانات این رسانه نوین، استفاده از تلفن همراه خوب است یا بد؟!
جواب این سؤال صرفاً بستگی به میزان و نحوه استفاده از تلفن همراه در اوقات شبانه روز ما داشته و دارد، چرا که این رسانه نوین نیز مانند سایر محصولات فناورانه عصر جدید اگر در محل مناسب زندگی اجتماعی مورد استفاده قرار گیرد توسعه فعالیت‌های شهروندی، افزایش تعاملات اجتماعی و ارتقاء دانش و آگاهی را به دنبال دارد و در غیر اینصورت باعث به وجود آمدن آسیب‌های روانی، رفتاری و اجتماعی فراوانی شده که ساده‌ترین آن اعتیاد و استفاده مفرط و در سطحی وسیع‌تر تضعیف نهاد ارزشمند خانواده است.
