کاربردهای گوشی همراه در طول زمان

عباس زمانی

با نگاهی به استفاده شخصی‌مان از تلفن همراه، شاید اصلی‌ترین و ساده‌ترین کاربرد آن را تماس گرفتن بدانیم. موضوعی که ذاتاً فلسفه وجودی وسیله ارتباطی نوین است. برقراری تماس، هر فرد دارنده گوشی همراه را به یک فرد همه جا و همه وقت حاضر تبدیل می‌کند.
از زمانی که مارتین کوپر در آوریل ۱۹۷۳ با تلفن همراه یک کیلوگرمی خود صحبت کرد تا آخرین دهه از قرن بیستم، تمام کاربری این وسیله ارتباطی در مقایسه با گوشی‌های امروزی بیشتر شبیه تلفن سیار بود.
پس از آن در سال ۱۹۹۰ و در اروپا، فناوری ارسال پیام متنی کوتاه به گوشی همراه اضافه و به تدریج در اروپا، آسیا و ایالات متحده فراگیر شد.
پیامک، پیام کوتاه یا اس.ام.اس (SMS) سرویسی مبتنی بر شبکه تلفن همراه بود که به محض ظهور، مورد استقبال بسیاری از مردم و به ویژه جوانان قرار گرفت. چرا که به واسطه آن می‌توانستند با هزینه کمتر و بدون یک ارتباط دوطرفه مستقیم، مطالبی را رد و بدل نمایند که در حافظه گوشی ذخیره می‌شد و قابل بازیابی و ارسال مجدد نیز بود.
این سامانه در سال ۱۳۸۱ شمسی در ایران راه‌اندازی شد و مورد استقبال عموم قرار گرفت به طوریکه اگرچه فعال‌سازی آن دارای هزینه بود، اما در کوتاه‌ترین زمان به پدیده‌ای فراگیر بدل گشت.
این سرویس به دلیل محدودیت در حجم کلمات قابل تبادل و ضرورت کوتاه‌نویسی، ادبیات خاص خود را به همراه آورد. ادبیاتی نظیر کوتاه کردن کلمات (به عنوان مثال استفاده از حرف «س» به جای سلام) که نه تنها در فارسی بلکه در سایر زبان‌ها نیز مشاهده شد.
البته با توجه به اینکه فناوری تولید گوشی همراه در خارج از ایران بود و بسیاری از گوشی‌های تولیدشده در ابتدا از حروف فارسی پشتیبانی نمی‌کردند، نوعی نگارش فارسی با حروف انگلیسی(فینگلیش) در جامعه رایج و به پدیده‌ای عمومی بدل گشت به‌طوریکه به عنوان یک تهدید فرهنگی مورد ارزیابی قرار گرفت و سیاست‌هایی جهت کاهش استفاده از این سبک نگارش از سوی شرکت‌های ارائه دهنده خطوط تلفن همراه در ایران در نظر گرفته شد. سیاست‌هایی مبنی بر افزایش تعرفه پیام‌هایی از این دست و کاهش هزینه پیام‌هایی با حروف فارسی.
تا چندین سال سیطره پیامک‌ها در گوشی‌های کاربران در حال فزونی بود. از ارسال پیام‌های تبریک و تسلیت، یادآوری‌ها و اطلاع مناسبت‌ها گرفته تا تبلیغ، تفریح، طنز و سرگرمی که همه در یک گوشی کوچک خلاصه شده بود.
با رشد و توسعه فناوری رایانه و تلفن‌همراه، به تدریج دستگاه‌های تلفن‌همره از حالت نمایش سیاه و سفید خارج شده و مجهز به صفحات نمایشگر رنگی شدند و به موازات آن تغییراتی در سخت‌افزار و نرم‌افزار آن به وجود آمد به طوریکه قابلیت عکس‌برداری، ضبط صدا، ضبط تصویر، پخش موسیقی و فیلم کوتاه، استفاده از بازی‌های جذاب و… بر روی آن فراهم شد.
در این هنگام و با توسعه شبکه‌های ارتباطی تلفن همراه در جهان، خدمات پیام چندرسانه‌ای یا ام.ام.اس (MMS) بر روی گوشی‌ها فعال گردید. این امکان به کاربران اجازه می‌داد تا متن‌های طولانی‌تر را به همراه صدا و تصویر به یک گوشی در نقطه‌ای دیگر منتقل نمایند. می‌توان گفت از مزایای بزرگ پیام چندرسانه‌ای، تبادل تصویر بین افراد بدون نیاز به حضور فیزیکی دیگران بود.
با وجود جذابیت‌های پیام چندرسانه‌ای نسبت به پیامک، اما در ایران پیام چندرسانه‌ای به اندازه‌ای که پیامک جا افتاد رواج نیافت.
در این هنگام با افزایش کیفیت خدمات چندرسانه‌ای و افزایش حجم اطلاعات ذخیره شده و قابل انتقال، ضرورت ایجاد راهی برای تبادل این اطلاعات با سایر کاربران احساس شد.
اینگونه بود که در سال ۱۹۹۴ میلادی برای اولین بار توسط شرکت اریکسون امکان انتقال اطلاعات به وسیله بلوتوث فراهم شد که هدف آن ایجاد ارتباط رادیویی کم‌مصرف و کم‌هزینه بین تلفن‌های همراه بود.
بلوتوث به خودی خود یک نوع روش بی سیم برای انتقال اطلاعات در فاصله‌ای مشخص است، ولی چیزی که این سیستم و ابزار را در ایران معروف کرد محتوایی بود که به وسیله آن جابجا می‌شد.
شاید در حال حاضر مجهز بودن یک گوشی به بلوتوث چندان دارای اهمیت نباشد اما در گذشته‌های نه چندان دور، این فناوری چنان جذابیتی داشت که به عنوان امکانات قابل توجه یک گوشی‌همراه به حساب می‌آمد.
تا مدت‌ها بلوتوث در جوامع مختلف و به ویژه کشور ما دارای کاربرد و استفاده بود. محتوای مبادله شده از این طریق در ابتدا در دایره تصاویر و اطلاعات شخصی و دارای حریم خصوصی بود اما از این شیوه ارتباطی به مرور برای تبادل فایل‌های تصویری سرگرم‌کننده استفاده شد و در برخی موارد آنقدر زیاده‌روی صورت گرفت که حریم خصوصی زندگی افراد تحت‌الشعاع قرار گرفت.
در بسیاری موارد این فناوری جنبه کاربردی اصلی خود را از دست داد و برای مبادله تصاویر و فیلم‌های غیراخلاقی به کار برده شد تا جایی‌که بسیاری از اندیشمندان علوم اجتماعی را در این زمینه نگران نمود.
در این میان هنوز راهکارهای عملی برای مقابله فرهنگی با استفاده نامناسب از سرویس بلوتوث فراهم نشده بود که شبکه ارتباطی تلفن همراه دچار تغییر شگرف شد و امکان تبادل اطلاعات در حجمی بسیار بیشتر از آنچه در گذشته انجام می‌شد، فراهم گشت.
قابلیت اتصال تلفن‌های همراه به شبکه جهانی اینترنت و فضای مجازی، انقلابی عظیم در این حوزه به وجود آورد و در کنار سایر امکانات تکامل یافته، گوشی‌های همراه جای خود را در زندگی انسان امروزی بیش از پیش تثبیت کردند.
در این میان ابتدا این گوشی‌ها فقط قادر به اتصال به سرویس‌های ایمیل و سایت‌های اینترنتی بودند اما با تولید نرم افزارهای اجتماعی و به ویژه نرم‌افزارهای پیام‌رسان و توانایی ایجاد شبکه‌های اجتماعی مجازی توسط این نرم‌افزارها، جهانی غیرقابل تصور پیش روی انسان امروزی پدیدار گشت.
شرایطی که در آن گوشی همراهی که در ابتدا قابلیت پاسخ به یک تماس ساده را داشت، اکنون می توانست فارغ از زمان و مکان به هر نقطه از دنیا دسترسی داشته و هر نوع اطلاعاتی را با هر حجمی مبادله نماید. اینگونه بود که نرم‌افزارهای اجتماعی و در رأس آن شبکه‌های اجتماعی مجازی ظهور کردند و به پدیده فراگیر عصر جدید بدل شدند.
با این مقدمه، در سه‌شنبه آتی به ماهیت این شبکه‌ها و فضای مجازی ایجاد شده توسط آن می پردازیم.