آیا منافق مومن است؟

برای جواب به این سؤال باید گفت: در معارف اسلامی بین اسلام و ایمان تفاوت وجود دارد. اسلام امری ظاهری و زبانی است؛ اینکه انسان در ظاهر اعمالی را انجام دهد و با زبان شهادتین را بگوید، مسلمان است و احکامی هم در مورد او جاری است، از جمله اینکه از پدر مسلمان خود ارث می برد؛ مال، جان و ناموس او محترم است؛ ولی ایمان اعتقاد قلبی و امری است باطنی. به تفاوت ایمان و اسلام در آیه ۱۴ سوره حجرات اشاره شده است: «عربهای بادیه نشین گفتند: ایمان آوردیم، بگو: شما ایمان نیاورده‌اید، ولی بگویید اسلام آورده‌ایم، اما هنوز ایمان وار قلب شما نشده است». پیامبر اکرم مامور می‌شود به اعراب بگوید شما با گفتن شهادتین و انجام برخی از اعمال مسلمان هستید، ولی هنوز اعتقاد قلبی ندارید و مومن نیستید. هنوز ایمان به قلبهای شما وارد نشده است. جایگاه ایمان قلب انسان است، ولی جایگاه اسلام زبان و برخی از اعضاء و جوارح است. می‌توان گفت: منافق مسلمان است، ولی هنوز مومن نیست و این مطلب از آیات قرآن نیز به دست می‌آید. در سوره بقره، آیه ۸ می‌خوانیم: «گروهی از مردم کسانی هستند که می‌گویند: به خدا و روز رستاخیز ایمان آوردیم، در حالی که ایمان ندارند». آنچه معیار ایمان شخص است اعتقاد درونی به خداوند و پیامبر اکرم است نه گفتار و بر زبان آوردن. در آیه ۱۶ همین سوره می‌خوانیم: «آنان کسانی هستند که هدایت را به گمراهی فروخته و این تجارت آنها سودی ندارد و هدایت نیافته‌اند». آیه بیان می‌دارد که منافقین با اینکه در ظاهر اسلام را پذیرفته‌اند، ولی هدایت نشده‌اند؛ یعنی در همان ظلمت و گمراهی که در گذشته قرار داشتند همچنان هستند و با اظهار زبانی ایمان به مرحله جدیدی وارد نشده‌اند.
همچنین از آیات قرآن استفاده می‌شود که حال منافقین و کفار در قیامت مشابه است؛ هم به کفار وعده عذاب بزرگ و دردناک داده شده است و هم به منافقین.از آنجا که منافق محصور در نفاق نسبت به ایمان و اعتقاد به خداوند و پیامبر اکرم نیست، باید گفت: منافق نسبت به آنچه که نفاق می ورزد ایمان ندارد. اگر در ایمان به خداوند متعال و پیامبر اکرم باشد، مومن به آنها نیست لذا در سلک کفار قرار می‌گیرد، ولی گاهی شخص منافق در ایمان به خداوند و پیامبر نفاقی ندارد و همطراز کفار نیست. مثلا در زمان ما و در انقلاب ما کسانی هستند که به خداوند و پیامبر اکرم ایمان دارند، ولی نسبت به اهداف انقلاب و امام راحل اعتقادی ندارند. یعنی در ظاهر شعار انقلاب و امام سر می‌دهند، ولی در باطن به آن اعتقادی ندارند. چنین کسانی منافق هستند، ولی مومن به خداوند
متعال.
البته باید توجه داشت که نفاق اگر چه در ایمان به خداوند نباشد و شخص کافر شناخته نشود، ولی اگر این نفاق اصلاح نشود و شخص منافق به نفاق خود ادامه دهد به مرور ایمان و اعتقاد خود به خداوند و معارف دینی را نیز از دست خواند داد و در صف کفار قرار خواهد گرفت.
سید حسین هاشمی نصرآبادی پژوهشگر دانشگاه