اقتصاد مقاومتی در نهج البلاغه

امام علی بن ابی طالب علیه السلام در نامه ۵۳ نهج البلاغه نکات بسیار مهمی را بیان فرموده‌اند که می‌توان به عنوان مبانی اقتصاد مقاومتی از آن بهره برد؛ لذا به مواردی از آن اشاره می کنیم:
آن امام همام در جمله‌ای از این نامه فرموده اند: «ثم استوص بالتجار و ذوی الصناعات و أوص بهم خیرا.» «سپس سفارش به نیکی در حق بازرگانان و صنعتگران را پذیرا باش و در حق آنان به کارگزارانت به نیکی سفارش کن.»
در این فراز از نامه ۵۳ نهج البلاغه امام علی علیه السلام به مالک سفارش می کند که بدنه اقتصادی جامعه را که بازرگانان و صنعتگران هستند، مورد توجه قرار دهد و در واقع از سرمایه‌گذاران جامعه که چرخ تولید را به حرکت درمی آورند، حمایت کند.
امام علیه السلام بازرگانان و صنعتگران را سه دسته معرفی می‌کنند: «المقیم منهم و المضطرب بماله و المترفق ببدنه.»
امام می فرمایند: «چه آنان که در یک جا مقیم هستند و چه آنان که با سرمایه خودبه این سو و آن سو می روند و چه آنان که بادسترنج خود چیزی فراهم می‌آورند.»
این سخن امام در جامعه کنونی ما فروشندگان و مغازه‌داران خرده‌فروش و عمده‌فروش و بازرگانان و دست‌اندرکاران صادرات و واردات کالاهای مورد نیاز جامعه و صنعتگران خرد و کلان و به تعبیری ارباب صنایع کوچک و بزرگ را دربرمی‌گیرد. از این رو در حاکمیت دین، همه بدنه دولت و دست‌اندرکاران امور جامعه موظف به رعایت حقوق فعالان اقتصادی و حمایت از آن‌ها هستند.
سوال این است که چرا باید دولت اسلامی از بازرگانان و ارباب صنعت حمایت کند؟
امام علی علیه السلام در ادامه کلام نورانی خود در نامه ۵۳
علت توجه ویژه به فعالان اقتصادی را چنین توضیح
فرموده‌اند: « فإنهم موادالمنافع و أسباب المرافق و جلابها من المباعد و المطارح فی برک و بحرک و سهلک و جبلک و حیث لا یلتئم الناس لمواضعها ولایجترئون علیها»
امام می‌فرمایند: «زیرا آنان مایه منافع‌اند (منفعت عمومی دارند) و اسباب آسایش جامعه را فراهم می‌سازند (با فعالیت‌های اقتصادی نیازهای جامعه را برآورده می‌کنند و در پرتو فعالیت آن‌ها، عده زیادی به اشتغال و در آمد می رسند) و سودها را از سرزمین‌های دوردست در خشکی و دریا، زمین هموار و ناهموار از مناطقی که مردم در آن جا گرد نیایند و جرئت رفتن به آن جا را ندارند، به سوی مملکت تو می‌آورند» فعالان اقتصادی به تعبیر امام علی علیه السلام سه دستاورد مهم دارند: منفعت‌رسانی
آسایش و رفاه، سودآوری .
همین دستاورد با توجه به سختی کار و ریسک بالای آن برای توجه ویژه دولت به آنان کفایت می کند؛ چرا که رونق اقتصادی و رفاه در هر جامعه ای، زیربنای اقتصاد پویاست و جامعه را در مقابل بحران‌های اقتصادی مقاوم می ‌سازد .
امام علی علیه السلام در ادامه فرازهای یادشده در نامه ۵۳ درباره فعالان اقتصادی می‌فرمایند: «فإنهم سلم لاتخاف بائقته و صلح لاتحشی غائلته» امام فرمودند: «این گروه مردمی آرامند که از فتنه‌گری‌شان بیم نیست و اهل آشتی‌اند که ترسی از آسیب‌رسانی‌شان نیست.»
امروزه در علم اقتصاد از علومی همچون روان‌شناسی، جامعه‌شناسی و روانشناسی اجتماعی جهت ارایه الگوهای پیشرفت و توسعه اقتصادی بهره‌گیری می شود و اندیشمندان و صاحب‌نظران علم اقتصاد از علوم دیگری جهت نظریه‌پردازی بدون هیچ تکبر علمی استفاده
می کنند.
به عبارتی امام به حاکمان سیاسی تذکر می‌دهد جامعه فعالان اقتصادی به عنوان یک قشر مهم دارای خصوصیات روانی مثبتی مانند آرامش و دوری از فتنه و صلح‌طلبی هستند که می توان از آن در جهت ایجاد رونق اقتصادی استفاده کرد؛ ضمن اینکه در شرایط سخت اقتصادی نیز اینان می توانند به دولت کمک
کنند .
چنانچه امام علی علیه السلام در هنگام توصیه به رعایت حال مالیات‌دهندگان در هنگام روی دادن حوادثی که باعث از دست رفتن سرمایه‌شان می شود، می‌فرمایند: «لا یثقلن علیک شیء خففت به المؤونهعنهم فإنه ذخر یعودون به علیک فی عمارهبلاک و تزیین ولایتک مع استجلابک حسن ثنائهم …..فربما حدث من الأمور ما إذا عولت فیه علیهم من بعد احتملوه طیبه أنفسهم به» امام در این فراز از نامه ۵۳ می‌فرماید: در صورت رعایت حال آنان در هنگام سختی، آنان با طیب نفس به تو کمک خواهند کرد. از این رو فعالان اقتصادی که خود اکثریت مالیات‌دهندگان را تشکیل می‌دهند می‌توانند نقشی اساسی در اقتصاد مقاومتی بازی کنند . اما در کنار این خصایص نیکو، امام علی علیه السلام با توجه به نگاه ساختاری، حاکمان سیاسی را به خصلت‌ها و نقاط منفی نهفته در وجود فعالان اقتصادی نیز توجه می‌دهند .
ایشان می فرمایند: «واعلم مع ذلک أن فی کثیر منهم ضیقا فاحشا و شحا قبیحا واحتکارا للمنافع و تحکما فی البایعات»
تنگ‌نظری، بخل احتکار و منفعت‌طلبی شخصی در قیمت‌گذاری ۴ نکته منفی در وجود فعالان اقتصادی است که ممکن است بروز کند و به تعبیر امام موجب زیان مردم شده و مایه ننگ والیان
گردد .
لذا دولت وظیفه دارد با نظارت و برنامه‌ریزی از بروز چنین بلیه‌هایی که موجب فساد اقتصادی می شود، جلوگیر ی کند.