مدیریت از دیدگاه امام رضا (ع) 

مظفر حاجیان

امروز یازدهم ذیقعده مصادف با ولادت خورشید درخشان خاوران امام علی بن موسی الرضا علیه‌ السلام هشتمین امام و پیشوای شیعیان جهان است این میلاد مسعود را تبریک عرض می کنیم. با توجه به نیاز روز و اهمیت مدیرت در فرهنگ اسلامی نکاتی چند از شیوه ها و اصول مدیریت از نگاه امام رضا علیه السلام که از سخنان گوهر بار و تابناک آن امام عزیز است را بیان می کنیم شاید مورد توجه مدیران و مسئولان و خادمان کشور اسلامی ایران قرار گیرد. اولین نکته اینکه امام رضا (ع) فرمودند: “خداوند مرا برای مخلوقات خودش امام قرارداد. پس بر من واجب ساخت که درباره خودم و خوردنی و نوشیدنی و لباس هایم، همچون ناتوان ترین مردم زندگی کنم تا فقیر به فقر من اقتدا کند و ثروتمند به سرکشی برنخیزد.” دو نکته مهم در این فرمایش وجود دارد یکی اینکه مسئول و کارگزار اسلامی باید سطح زندگی خود را چنان قرار دهد که ضعفای جامعه او را الگو بگیرند از وضع خود رنج نبرند از طرفی رفتار باید بگونه ای باشد که پولدارها جرات سرکشی و طغیان نکنند.همچنین در شیوه رفتاری اخلاق کارگزاران و ماموران دولتی فرمودند: اگر زمام حکومت را در دست گیرم؛ غذای ساده تر و کم ارزش تری خواهم خورد و لباس خشن و زبر (پس از لباس های نرم) در برخواهم کرد و با سختی و مشقّت خواهم زیست. این یک اصل مهم است، ساده زیستی، یعنی دوری از تجمل گرایی و اسراف، هزینه ها باید بجا باشد.امام رضا (ع) نقش حیاتی کارگزاران نظام اسلامی را این گونه ترسیم می نماید: درباره امت محمد (ص) و فرمانروایی که برایشان داری از خدا بترس. زیرا کارهای آنان را تباه کرده ای و کار را به دست کسانی سپرده ای که به غیر حکم خداوند بلند مرتبه داوری می کنند و خود در این سرزمین ماندگار شده و خانه هجرت و محل فروآمدن وحی را ترک کرده ای و بر مهاجران و انصار با نبود تو ستم می رود و سوگند و پیمان هیچ مومنی را نگاه نمی دارند و روزگار بر مظلومان به سختی می گذرد و آنان برای زندگی به هزینه ای دسترس ندارند و کسی را نمی یابند که نزد او از اوضاعی که دارند شکایت کنند. ماجرای این حدیث آن است که روزی مامون خدمت امام رفت و با خود نامه ای طولانی داشت که متن آن را برای حضرت خواند و در آن مکتوب آمده بود که برخی روستاهای کابل به دست لشکریان اسلام فتح شده است. وقتی خواندن آن خاتمه یافت امام فرمودند آیا فتح مناطقی از قلمرو شرک و کفر، تو را خرسند ساخته است و مامون پرسید آیا این خبر شادمانی ندارد که امام مطالب فوق را فرمودند و به او تاکید کردند تو عدالت را در داخل سرزمین های اسلامی برقرار کن و فقر و محرومیت را از ریشه برانداز و به گرفتاری های مردم رسیدگی کن که این مایه خشنودی و خوشحالی یک حاکم اسلامی است نه کشورگشایی و فتوحات تازه. امام (ع) از سویی تصریح می کنند که بر اثر عواملی، افرادی در جامعه زندگی می کنند که از نظر سلامتی مشکل دارند و پدید آمدن مشکلاتی برای آنان بر اثر بیماری، سالخوردگی، حوادث طبیعی و جنگ ها طبیعی است اما بقای آنان به همان حال نگران کننده، از نظر اسلام محکوم است و باید کارشان را در کمترین زمان سامان داد. آن حضرت (ع) فرمود:‌ خداوند توانمندان را (آنان را که امکانات، قدرت و شرایطی را در اختیار دارند) مکلف کرده است که امور زندگی بیماران از کار افتاده و بلا دیدگان را سامان دهند. امام رضا (ع) امتیازات طبقاتی را از بنیاد واژگون نموده و هنگامی که در یکی از سفرها، سفره ای انداختند و غلامان سیاه و غیر آنان را بر سر آن فراخواندند (و همه با هم با خود ایشان غذا خوردند) یک نفر به امام گفت که ای کاش برای این ها سفره ای جداگانه ترتیب می دادید و امام فرمود: خاموش باش، خدای همه یکی است، مادر یکی و پدر یکی (پس تفاوت نیست) و پاداش هر کس به کردار او بستگی دارد. امام در تعالیم والای خویش به کارگزاران و دیگر مسوولان نظام اسلامی می آموزد که هر کسی باید در گام نخست در اندیشه ساختن خود باشد و شایستگی های لازم را در وجود خویش آشکار سازد و با دیگران با تعهد و به خوبی رابطه برقرار کند و خدمتگزار همه مردم باشد. توجه به محرومان و برنامه برای رفع محرومیت یکی از اصول مدیریتی امام(ع) است همچنین امام می فرمایند پنج خصلت باید در مدیران باشد: اگر پنج چیز در کسی نبود؛ در امور دنیا و آخرت از او انتظار کار نیک نداشته باش. اصالت خانوادگی، اخلاق نیکو، پایداری در خلق و خوی، بزرگواری روح و کرامت نفس و پرهیز از پروردگارش. مدیری که از این خصال بهره ای ندارد نه تنها در کارهای خود موفق نخواهد بود و مردم به خیرش امیدی ندارند بلکه برای اقشار جامعه کارشکنی بوجود می آورد و به فردی دردسر ساز و مشکل آفرین تبدیل میشود و سطح نارضایتی های عمومی را افزایش می دهد. دست اندازی به منصب مدیریت به عنوان ریاست و نه برای خدمت انحطاط و هلاکت هرچه بیشتر را رقم می زند.